Abdusattorova gavharoyning organik kimyo fanidan tayyorlagan ijodiy

J.Deyman etil spirtiga konsentrlangan sulfat kislotani ta’sir ettirib
etilenni, 1825-yilda M.Faradey yoritgich gaz kondensatidan benzolni, 1836-yilda E.Devi atsetilenni sof holda ajratib oldi.
XIX asrning birinchi yarmidanoq organik sintez bilan bir qatorda organik moddalarning tahlili ham rivojlandi. Y.Libix organik birikmalar tarkibidagi uglerod va vodorodni, J.Dyuma esa azotni aniqlash usullarini ishlab chiqdilar. 1879-yilda A.Bayerning indigo bo‘yog‘ini, 1904-yilda A.Piktening nikotin alkaloidini sintez qilgani sintetik bo‘yoq va dorivor moddalar kimyosining yuksalishiga olib keldi.
Organik kimyo va organik sintezga oid ilmiy tadqiqotlar O‘zbekiston Milliy universiteti, Toshkent kimyo-texnologiya instituti, Toshkent davlat texnika universiteti, Toshkent farmatsevtika instituti va respublikamizning boshqa bir qator oliy o‘quv yurtlarida ham olib borilmoqda.
Hozirgi kunda «O‘zkimyosanoat» davlat-aksiyadorlik kompaniyasi tarkibiga kiradigan kimyo korxonalarida turli xil organik mahsulotlar ishlab chiqarilmoqda.
Farg‘onaazot» OAJda selluloza atsetati, o‘simliklarni himoya qilishning kimyoviy vositalari (defoliant, desikant, gerbitsid, insektitsid, fungitsid), Navoiy «Elektrokimyo» zavodida gerbitsidlar (kotoron, kotofor, agrodarm, bronotak), insektitsidlar (fazalon, treflan va boshqa mahsulotlar), Farg‘ona kimyoviy tolalar zavodida atsetat iplar ishlab chiqariladi. Farg‘ona kimyoviy iplar zavodi kaprolaktamni qayta ishlab, kapron iplari tayyorlaydi.
Pirazolning tuzilishi uning xossalari
Pirazol atamasi bu birikmalar sinfiga 1883 yilda nemis kimyogari Lyudvig Norr tomonidan berilgan. 1898 yilda nemis kimyogari Xans fon Pechmann tomonidan ishlab chiqarilgan klassik usulda pirazol asetilen va diazometandan sintez qilingan .
1959 yilda tarvuz urug'laridan birinchi tabiiy pirazol - 1-pirazolil-alanin ajratib olindi .
Tibbiyotda pirazol hosilalari keng qo'llaniladi 
Pirazol halqasi fungitsidlar, hasharotlar va gerbitsidlar, jumladan fenpiroksimat , fipronil tebufenpirad va tolfenpyrad kabi turli xil pestitsidlarda uchraydi . . Pirazol qismlari AQSh FDA tomonidan kichik molekulali dorilar uchun juda ko'p ishlatiladigan halqa tizimlari ro'yxatiga kiritilgan .
Pirazol tuzilishi:
Pirazol -bu C 3 H 3 N 2 H formulali organik birikma, bu uchta uglerod atomining 5 a'zoli halqasi va ikkita qo'shni azot atomining xarakteristikasi bo'lgan heterosikl . Pirazol kuchsiz asos bo'lib, p K b 11,5 ga teng ( 25 ° C da konjugatsiyalangan kislotaning 2.49 p K a ). Pirazolalar, shuningdek, qo'shni azot atomlari bilan C 3 N 2 halqasiga ega bo'lgan birikmalar sinfidir . Pirazol halqasini o'z ichiga olgan taniqli dorilar selekoksib (Celebrex) va stanozolol anabolik steroididir.
Pirazolda uchta uglerod atomining bittadan uchta elektroni hamda ikkita azot atomining uchta elektroni hisobidan yopiq л - elektronli sekstet hosil boladi. Shu bois bu geterot sikllar aromatik xossalarni namoyon qiladi.Pirazol va imidazolning tuzilish formulalariga qaraganda,ular halqasidagi azot atomlaridan bittasi piridinning azotatomiga, ikkinchisi e sa pirrolning azot atomiga o‘xshaydi.Bunday tuzilishda 3- va 5- almashingan pirazollar, shu-ningdek, 4- va 5- almashingan imidazollar mavjud bo‘lishi kerak.
Lekin pirazol va imidazoldagi harakatchan vodorod atomi bir azot atomidan boshqasiga tez o’tib turganligi sababli bunday izomerlar hosil bo‘lmaydi.Pirazol va imidazol molekulalaridagi har ikkala azotatomi teng qiymatli. Shuning uchun ham pirazoldagi 3- va 5 - imidazoldagi 4- va 5- holatlar amalda bir-biridan farq qilmaydi. Shu bois pirazolning 3- va 5- uglerod atomlaridagi almashinish 3 (5) - yoki 5 (3) - almashinish, imidazolning 4-va 5- holatlaridagi almashinish esa 4(5)- yoki 5(4)- almashinish deb belgilanadi:
Pirazol va imidazol halqalarining aromatik xarakteri ularningoksidlovchilar ta‘siriga chidamliligida, birikish reaksiyalariga moyil emasligida, shuningdek, elektrofil almashinishreaksiyalariga oson kirishishida namoyon bo’ladi. Pirazoldaham, imidazolda ham elektrofil almashinish halqaning 4 -holatida boradi.
Pirazol va uning hosilalari.