Abdurauf Fitrat (1886-1938) Asadbek Ulugnazarov r e j а

Yana bir «Johilona taassubg'a misol» nomli asarida «Buxoro shahrining o'ramlarina ushbu mazmunda bir e’lon yopishtirilg'on edi: Yangi chiqqan jadidlar bolalarimizning e’tiqodlarini buzalar munda xunarlarinda hech kim bolasini o'qutmasin, o'qutsa shu kishini o'ldirajakmiz, jadidlar jivlashib o'lturmasinlar, agarda jivlashib o'ltursalar biz onlarning boshlarini kesamiz, jadidlar namoz birla ro'zani o'tamaylar, munlar kofirlar qonlari halol» --degan fikrni keltiradi. Bu so'zlar diniy taassubga erk bergan mullalar tomonidan Buxoroning odamlar gavjum bo'ladigan joylariga yozib ketigan edi. Abdurauf Fitrat ushbu asarida chala mullalarning kirdikorlarini fosh etadi.

• Yana bir «Johilona taassubg'a misol» nomli asarida «Buxoro shahrining o'ramlarina ushbu mazmunda bir e’lon yopishtirilg'on edi: Yangi chiqqan jadidlar bolalarimizning e’tiqodlarini buzalar munda xunarlarinda hech kim bolasini o'qutmasin, o'qutsa shu kishini o'ldirajakmiz, jadidlar jivlashib o'lturmasinlar, agarda jivlashib o'ltursalar biz onlarning boshlarini kesamiz, jadidlar namoz birla ro'zani o'tamaylar, munlar kofirlar qonlari halol» --degan fikrni keltiradi. Bu so'zlar diniy taassubga erk bergan mullalar tomonidan Buxoroning odamlar gavjum bo'ladigan joylariga yozib ketigan edi. Abdurauf Fitrat ushbu asarida chala mullalarning kirdikorlarini fosh etadi.
• Fitrat o’sha davrdagi murakkab vaziyatni ilmiy va oqilona tushuntirib berdi. Davlatlar va hududlar o’rtasidagi ziddiyatli munosabatlar to’g’risida asosli fikrlar aytdi. Jumladan u Evropadagi etakchi davlatlar o’rtasidagi mustamlaka o’lkalar masalasidagi qarama karshiliklarga to’xtaladi. «Ma’lumdirki bu kun German va Turk davlatlarining birinchi dushmanlari inglizdir. German va Turk davlatlari oldida Turkistonning anglizlarga kechmakindan ruslarga qolmog’i yaxshiroqdir.

Abdurauf Fitrat

Fitrat

• Xulosa o'rnida aytadigan bo'lsak A. Fitratning XX asr boshlari xalqaro vaziyatni ochiq ochib beradigan siyosiy asarlarini o'rganish jarayonida ularni zo'r siyosiy mahorat bilan yozilganligini guvohi bo'lamiz. U o'zining bu asarlarida XX asrning boshlarida G’arb dunyosining iqtisodiy siyosiy jihatdan qoloq Sharq mamlakatlariga kuchli tasirini ko'rsata oldi. Siyosatshunos olim sifatida G’arb mustamlakachilarining halokatli siyosati oqibatlarini ko'rsatdi.
• Bizning fikrimizcha A. Fitrat bu asarlari bilan Turkiston xalqlarini dunyoda sodir bo'layotgan ijtimoiy-iqtisodiy, hamda siyosiy voqealar holatlar bilan tanishtirishga harakat qilgan. Ayniqsa uning o'ta qaltis sharoitlarda ham o'z fikr mulohazalarini dadil himoya qilganligi el-yurt, ona Vatan uchun sidqidildan qilgan harakatlari uning qanchalik buyuk siymo ekanligini isbotlab turadi.