Abduramanov xamid xudaybergenovich arabov nurali uralovich xolmuxamedov muhsinjon murodullaevich

1-bosqich. 
Har bir o’lchov uchun subindekslarni hisoblash. 
Ko’rsatkichlarni 0 dan 1 gacha shkalali indekslarga o’zgartirish maqsadida 
minimal va maksimal belgilar (yoki maqsadli mo’ljallar) o’rnatiladi. Agregatlash 
uchun o’rtacha geometrik o’lchamdan foydalanilgani tufayli maksimal belgi 
istalgan ikki mamlakat yoki vaqt davrlari o’rtasidagi (foizda) qiyoslovga ta’sir 
qilmaydi. Maksimal belgilar 1980-2010 yillarda mamlakat indikatorlarining 
haqiqatda kuzatilayotgan yuqori belgilariga 
qo’yiladi.
O’sish minimal darajalarga nisbatan o’lchanib, ular jamiyatga ma’lum 
davrda saqlanib qolish uchun zarur. Quyidagi minimal belgilar o’rnatilgan: 
tug’ilishda kutilayotgan umr davomiyligi uchun – 20 yil, ta’lim sohasida ikkala 
o’zgaruvchi uchun – 0 va aholi jon boshiga yalpi milliy daromad uchun – 163 
AQSH dollari.
Minimal ta’lim darajasi haqidagi tasavvur jamiyatlar rasmiy ta’limsiz 
mavjud bo’lishi mumkinligi bilan ma’qullanadi. 163 AQSH dolllardan iborat 
yashash uchun zarur asosiy daromad darajasi – mavjud tarixiy ma’lumotlar 
bo’yicha biror-bir mamlakatda erishilgan kuniga 45 sentga ekvivalent eng kam 
belgi (Zimbabve, 2008 y.), bu Jahon banki tomonidan o’rnatilgan kuniga 1,25 
AQSH doll.ga teng kambag’allik chegarasidan 1/3 marta ortiq.
1. Kutilayotgan umr davomiyligi indeksi. 
Kutilayotgan umr davomiyligi 
indeksi
 
tug’ilishda kutilayotgan umr davomiyligini oshirishda mamlakat 
tomonidan erishilgan nisbiy o’sishni o’lchaydi. U kutilayotgan umr davomiyligi 
ko’rsatkichi asosida o’lchanadi.
Kutilayotgan umr davomiyligi mazkur davrda tug’ilgan chaqaloqning 
taxminiy umr davomiyligini belgilaydi, chunki umuman, o’rtacha umr davomiyligi 
muayyan mamlakatda turmush sharoitlarining barqaror o’lchanishini aks ettiradi. 
Kutilayotgan umr davomiyligi indeksini belgilashda xalqaro metodikada qabul 
qilingan minimal va maksimal belgilar muvofiq tarzda 20 va 83,2 sifatida 
(Yaponiya, 2010 y.) belgilangan. Umr davomiyligi indeksini hisoblashda quyidagi 
formula qo’llaniladi:

---

172 
 
 
 
,
2
,
63
20
20
2
,
83
20
min
max
min








t
t
t
t
LE
LE
LE
LE
LE
LE
LEI
bu yerda: