Abdullayeva sarvinoz

Bilimli,  uquvli-  katta  ilmga,  ma’lumotga  ega  bo’lgan;o’qimishli,  ilmli,  bilimli 
(O’.T.I.L. I tom 113-bet) va aql va did bilan ish tutadigan, tez anglab,  tushunib 
oladigan,  didli,  fahm-farosatli  (O’.T.I.L.  II  tom  291-bet)  so’zlari  kontekstual 
sinonimiyani yuzaga keltirmoqda.     
Bilimni buyuk bil, uquvni ulug’, 
Shu ikkov ulug’lar kishini to’liq. 
                                           (Qutadg’u bilig. 21-bet) 
Ulug’, buyuk leksemalari bir sinonimik  qatorni tashkil qiladi va  bunda ular uchun 
katta  so’zi  dominanta  hisoblanib  “odatdagidan  hajm-o’lchovi  ortiq,  kichikning 
aksi”  (O’.T.  S.I.L.  119-bet)    ma’nosini  bildiradi.  Bunda  katta  leksemasi  keng 
tushunchaga  ega.  U  konkret,  shuningdek,abstract  tushunchalarga  nisbatan  ham 
qo’llanaveradi. Ulug’, buyuk  so’zlarida esa belgi darajasi kuchli. Shuning  uchun 
ham  bular  deyarli  hamma  vaqt  hajm-o’lchovi  ancha  katta  bo’lgan  narsalarga 
nisbatan qo’llanadi. Ulug’ kam qo’llanadi. Buyuk aniq predmetlarga nisbatan kam 
qo’llanadi.  Katta  so`zi  barcha  uslublarda  faol  qo`llanadi.  Mazkur  bandda 
qo`llangan ulug` va buyuk sinonim so`zlari esa badiiy uslubda qo`llanadi va badiiy 
asarning o`ziga xos nozik qirralarini aks ettirishga xizmat qiladi. 

---

44 
 
Xullas, Yusuf Xos Hojibning “Qutadg‘u bilig”ida sinonimlar asarning badiiy 
kuchi  bilan  birga  uning    estetik  kuchini  oshirishga,  fikrni  aniq  ifodalash,  
obrazlilikni ta’minlashga xizmat qilgan.   
 
 

---

45