Abdullayeva sarvinoz

Mol  –arabcha  “boylik,  mulk,  pul  jamg’armasi”  ma’nosini  (O”TIL  III  610-
bet),tovar  esa  “talab,  ehtiyojni  taminlovchi  oldi-sotdi,bozor  munosabatlarining 
obyekti  ”(O”TIL  III  610-bet)  ma’nosini  bildiradi.Bu  yerda  ‘tovar”ga  nisbatan 
“mol’  leksemasining  ishlatilish  doirasi  kengroq.  Shuning  uchun  ham  she’rda 
ohangdorlik hamda ma’no o’ynoqiligi yuzaga kelmoqda.  
Tushungteg kechurding tiriglik o’dug’, 
Qani asg’i ko’rgit menga bir bo’dug’. 
Kunungni kechurdung tilak, arzuqa. 

---

30 
 
Tiriglik tugadi, o’kunch ul qamug’. 
(
www.ziyouz.com
 kutubxonasi ) 
***
 
Boshliq eliga to’g’rilikva adolatko’rsatsa, u barcha tilak va orzulariga 
yetadi.  
 (Qutadg’u bilig. 25-bet) 
Tilak,  arzu-tilakva  orzuleksemalari  leksik  sinonimlikni  yuzaga  keltirib,  oddiy 
sinonimik qatorda birlashgan. Bunda orzu fosd-tojik tilidan o’zlashgan so’z bo’lib,  
“dildagi  istak:  ezgu  umid,  intilish”  (O’.T.I.L.  Itom.  541-bet)ma’nosini,  tilak  esa  
turkcha  leksema  sifatida  “biror  narsani  amalga  oshirish  uchun  bo’lgan 
intilish,istak,  xohish”  (O’.T.I.L.  IItom.  175-bet)  ma’nolarini  bildiradi.  Ushbu 
ma’nodoshlik  qatorida  tilak  leksemasiga  nisbatan  orzu  leksemasida  poetiklik 
mavjud va shuning uchun ham  badiiy nutqda ko’pincha tilak so’ziga nisbatan orzu 
leksemasi  ishlatiladi.  Bu  esa  nutqninq  chiroyli  ,  shuning  barobarida  ta’sirchan 
bo’lishini ta’minlashga xizmat qiladi. Adib barcha tillarning so`z boyligidan o`rinli 
foydalangan.  Mazkur  bandda  ham  sinonim  so`zlarni    qo`llab  poetik  maqsadini 
amalga oshirgan. 
To’g’rilik  -“tik,  adil”  ma’nolaridan  o’sib  chiqqan  “quvlik,  shumlik  qing’irlik  va 
shu  kabilarni  bilmaydigan:  halollik,  vijdonlilik”(O’.T.I.L.  IItom.  260-bet) 
ma’nosini  anglatadi.  Adolat-“odilona  va  xolisona  ish  tutish,  haqqoniyat, 
haqqoniylik, odillik” (O’.T.I.L. Itom. 27-bet) ma’nosini bildiradi.  Ushbu o’rinda  
sinonim  bo’lmagan  ikkiso’z  matn  ichida    ma’nodoshlikni  hosil  qilgan.  Bu  esa