Abdullayev sayfulla fayzullayevich azimov sanjar samadovich avezov sherali naimovich

O„quvchilarni tayyorlashda tasviriy san‟atni o„qitishning pedagogik shart - sharoitlari

O‗quvchilar faoliyatida bilish jarayonlari sezgi, idrok, xotira, tasavvur, hayol, tafakkur va nutq katta rol o‗ynaydi. Yuqori sinf o‗quvchisi davrida vujudga kela boshlagan tafakkurning mustaqilligi, teranlik, ixchamlik, tashabbuskorlik, tanqidiylik sifatlari kun sayin takomillashib boradi. O‗quvchilarda o‗z - o‗zini nazorat qilish, aql zakovatning muhim jihatlari taraqqiyotning yuksak bosqichiga ko‗tariladi.

Mustaqil ishlarning barchasi: konspekt tuzishi, referat, annotatsiya, tezis, seminarga hozirlik, kurs va diplom ishlari o‗quvchilar mustaqillikni, ijodiy yondashishni kreativlikni, muammoli holatni murakkab pedagogik vaziyatni hal qilishni toqazo etadi.

Ta‘lim jarayonida fikr yuritish operatsiyalaridan unumli foydalanish evaziga har qanday murakkab bilimlarni egallash imkoniyati vujudga keladi.

O‗quvchilar tafakkur shakllari tushuncha, hukm, xulosa chiqarishning funksional va operatsional jihatlari bilan yaqindan tanishadilar, shuningdek, ulardan foydalanish uchun barcha intellektual zaxiralarni ishga solishga harakat qiladilar. Hukm chiqarishning barcha yakka, xususiy, umumiy, ziddiyatli, faraziy, inkor ko‗rinishlaridan o‗quv va mustaqil bilim olish faoliyatlarida foydalanish shart sharoitlari tug‗iladi. Xulosa chiqarishning induktiv xususiydan umumiyga fikrning yo‗nalganligi va deduktiv umumiydan xususiy holga fikrning qaratilganligi yo‗llaridan muayyan tarzda bilish faoliyatiga» intiladilar. Bu narsalarning barchasi tafakkurni rivojlantirishga o‗z ta‘sirini o‗tkazadi.

Hozirgi zamon talabalarining ijodiy tafakkur orqali vujudga keltirgan badiiy asarlari, taklif etilgan ratsionalizatorlik takliflari xalq xo‗jaligini yuksaltirish, mustaqil Respublika fan va texnikasini rivojlangan mamlakatlar darajasiga ko‗tarish uchun xizmat qilmoqda.

Amaliy mashg‗ulotlarni asosiy yo‗nalishlari bo‗lajak tasviriy san‘at o‗qituvchilarining davr jarayonini tashkil qilish, rejalashtirish va metodik jixatdan mantiqiy ravishda amalga oshirish, sinf taxtasida bo‗r bilan tasvir ishlash ko‗nikma va mahoratlarini rivojlantirishga qaratilgan. Tasviriy san‘atni o‗qitish metodikasi fani dasturi asosida quyidagi amaliy ish turlari nazarda tutilgan:

I. Umumta‘lim maktablarda tasviriy san‘at fanini o‗qitish uchun:

1. 
   Bir o‗quv yili uchun tasvirli - mavzuli reja tuzish;
   
2. 
   Tasviriy san‘at davr turlari bo‗yicha davr bayonlarini ishlash;
   
3. 
   Tasviriy san‘at davr turlariga ko‗rsatmali qurollarni tayyorlash;
   
4. 
   Tasviriy san‘at darsining biror turiga namunaviy davr bayonini tuzish va namoyish etish;
   
5. 
   Darslarni taxlil etish;
   
6. 
   Sinf taxtasida bo‗r bilan tasvir ishlash;
   
7. 
   Tasviriy san‘at darslaridan suhbat darsiga «Referat» yozish;
   
8. 
   Kurs ishi;
   
9. 
   Malakaviy ishlar talabalar tomonidan o‗qituvchi rahbarligida bajariladi.
   

II. Akademik litsey va kollejlari, akademik litsey va kasb - hunar

kollejlarida tasviriy san‘at fanini o‗tish uchun:

1- Qalamtasvir – mashguloti bo‗yicha rasm ishlashning asosiy qoidalari, yo‗l - yo‗riqlari va nazariy, amaliy bilimlarga ega bo‗lish;

2. Rangtasvir – mashg‗uloti bo‗yicha ranglarni ishlatishda o‗ziga xos xususiyatlarini, texnologiyasini, rangshunoslik xaqida nazariy va amaliy bilimlarni xamda bosqichma - bosqich qoida - qonunlarini bilish.

3 Amaliy bezak san‘ati - bo‗yicha xalq amaliy san‘atining turlarini o‗rganish, xar bir turi bo‗yicha kerakli ma‘lumotlarga ega bo‗lishi lozim. Amaliy san‘at turlaridan birini mukammal (tarixi, ishlash usullari, kerakli asbob - uskuna va materiallari)ni o‗rganib sir - usullarini egallash.

4. 
   Xaykaltaroshlik - san‘ati bo‗yicha umumiy tushunchalar, nazariy bilimlarni o‗zlashtirish, xaykal ishlashning qonun - qoidalari, xajm va shakl berish yo‗llarini o‗rganish xamda asbob - uskunalardan foydalanish qoidalarini egallash;
   
5. 
   Kompozitsiya - qalamtasvirda, rangtasvirda, xaykaltaroshlikda va amaliy san‘atning har bir turida o‗ziga xos yusinda va o‗ziga mos mazmunini tashkil qilishini, xar bir san‘at turining kompozitsiya usullarini egallash bu o‗sha soxa xarakterini ijodiy tanlay bilish;
   
6. 
   San‘at tarixi va san‘atshunoslik asoslari - bo‗yicha ilmiy va nazariy asoslarini, jaxon san‘ati tarixiga oid bilimlarni, O‗zbekistan san‘ati tarixiga oid bilimlarni, xozirgi zamon o‗zbek rassomlarining xayoti va ijodini bilishlik;
   
7. 
   Uslubiy asoslari - qalamtasvir, rangtasvir, amaliy san‘at sirlari,
   

xaykaltaroshlik san‘at tarixi va san‘atshunoslik asoslarida ko‗rsatilgan bilim hamda malakalarni uslubiy jixatdan o‗rgata olish sirlarini bilishi kerak. Mashg‗ulot yoki dars o‗tishning turli usul hamda uslublari va o‗z ijodiy yondoshishlari. Talabalarga, o‗quvchi va yoshlarga nisbatan mexrli, hamfikr bo‗la olish hamda ularning psixologiyasini o‗rganib ta‘lim berishda to‗g‗ri yondasha bilish.

Davr - ta‘lim tarbiyani amalga oshirishning eng qulay, eng samarali shaklidir. Jamiyatimizning turli jabhalarida bo‗layotgan siyosiy - iqtisodiy, ijtimoiy - ma‘rifiy o‗zgarishlar barcha fanlar qatori tasviriy san‘at darslarining mazmuni va metodikasiga ham yangi, zamonaviy talablarni qo‗ymoqda. Bu talablarning asosiylari quyidagilardan iborat:

1. 
   Darsda ta‘limiy - didaktik tarbiyaviy rivojlantiruvchi maqsadlarni turli
   

qo‗ya bilish va ularni amalga oshirish;

2. 
   Darsda ta‘limning faol usul va uslublarini qo‗llay bilish;
   
3. 
   Davr jarayonida xalq pedagogikasi an‘analarini, jahon pedagogikasi,
   

ruhshunosligi, san‘atimiz buyuk ajdodlarimiz o‗gitlari, hikmatga to‗la xadislarimiz, rivoyatlarimizdan unumli foydalanib borish maqsadga muvofiqdir.

Ma‘lumki keyingi yillarda tajribali metodist olimlar, psixologlar va amaliyotchi - o‗qituvchilarning o‗quv jarayonini tahlil qilish soxasida o‗tkazilgan tadqiqotlari davr samaradorligini oshirishi, pedagogik va didaktik shart sharoitlarga bog‗liq ekanligini ko‗rsatmoqda.

Eng muhim shart - sharoitlar quyidagilardir:

• 
  yaxshi darsliklar, didaktik va metodik o‗quv ko‗rsatmali qurollar hamda texnik vositalar;
  
• 
  guruxda yaxshi psixologik muhit bo‗lishi;
  
• 
  o‗qituvchi bilan o‗quvchilar o‗rtasida o‗zaro munosabatlar bo‗lishi.
  

Umumiy pedagogik shart - sharritlarga amal qilib, mavzuning didaktik maqsadini to‗g‗ri tashkil qilinsa darsning sifati yuqori va samarali bo‗lishi mumkin.

Tasviriy san‘atdan davr bayonini tuzishda pedagogik – psixologik, ilmiy - metodik o‗quv adabiyotlarini chuqur o‗rganish asosida va shu bilan birga akademik litsey va kasb - xunar kollejlarining tasviriy san‘at dasturlari doirasida xamda o‗quv qo‗llanmalari orqali bajariladi. Davr bayonida quyidagilar bo‗lishi shart:

• 
  darsning mavzusi (turi);
  
• 
  darsning maqsadi: ilmiy, tarbiyaviy, estetik.
  
• 
  darsning mazmuni;
  
• 
  darsning tipi;
  
• 
  darsning rejasi (tuzilishi);
  
• 
  og‗zaki takrorlash uchun savollar;
  
• 
  o‗quv materiallarining ketma - ketligi va uning xajmi;
  
• 
  ijodiy ishlarning sifati va bosqichlari; - mustaqil ishlarning mazmuni va usullari;
  

texnika vositasi va o‗quv ko‗rsatmali qurollardan foydalanish;

• 
  foydalangan adabiyotlar ro‗yxati;
  
• 
  sinf taxtasidan unumli foydalanish va pedagogik rasm ishlash;
  

Talabalarning amaliy mashg‗ulot vaqtida o‗tkazgan darslari va o‗quv

tarbiya mashg‗ulotlari guruxning barcha talabalari, o‗qituvchi ishtirokida taxlil va muxokama qilinadi. Bu muxokama va taxlillar umumdidaktik va metodik tomonlarini birlashtirib amalga oshiriladi. Taxlil jarayonida eng muhimi talaba o‗zini davr o‗tkazuvchi o‗qituvchi sifatida tasavvur qilib, o‗z ishini uddasidan qanchalik chiqa olishini to‗g‗ri baxolay bilishdir. Pedagogik amaliyotiga chikishdan oldin talaba o‗z safdoshlari oldida tasviriy san‘at davrni mashq qilinishi, bo‗lgusi o‗qituvchilarning professional o‗sishiga yordam beradi.

Talabalar tomonidan o‗tilgan tasviriy san‘at darsining yoki tarbiyaviy tadbirlarining guruh tahlili odatda o‗zini - o‗zi baholashdan, o‗zining xisobotini taxlil qilishdan, darsdagi holati va pedagogik taktikasini baholashdan boshlanadi.

Bunda bo‗lajak pedagog uchun juda zarur bo‗lgan sifatlar shakllanadi.

O‗quvchilarining kasbiy maxorati va mutaxassislik kasbiga oid bilimlarni shakillantirish bo‗yicha nazariy bilimlar yoritiladi. Kasb - hunar kollejlarida o‗quvchilarni kasbiy tayyorlashda tasviriy san‘atni o‗qitishning pedagogik shart sharoitlari va xozirgi xolati tadqikodlar o‗quvchilarning tasviriy - ijodiy ishlarining savodxonligini oshirishga, ularning estetik idroki, didining rivojlanishiga yordam beradi.