|
Mushaklararo muvofiqlash haqida tushuncha va mushaklarning o‘zaro harakatini belgilovchi omillar
Sportda faqat bitta mushakni ishlatib harakatlarni bajarish mumkin emas. Har qanday harakat masalasini yechish uchun ko‘p mushaklar yoki mushaklar guruhlari ishtirok etadi.
Kuchning salohiyat bazasi asosan ko‘ndalang kesishgan mushak to‘qimalaridan, mushaklarning hajmidan, mushaklarning tuzilishi- dan va mushak ichidagi muvofiqlashlardan iborat bo‘ladi. Bu yana shuni bildiradiki, asab tizimi aniq harakat vazifalarini yyechish uchun mushaklarni ishlatishga qaratiladi.
Harakatdagi mushak va mushaklar guruhining bu o‘zaro faolligi mushaklararo muvofiqlash deb ataladi. U doim ma’lum bir harakat turi bilan bog‘liq bo‘lib, bir harakatdan ikkinchisiga o‘tmaydi.
Antogonist mushaklar bir vaqtda ikkita qarama-qarshi yo‘nalishda faoliyat ko‘rsatadi. Sinergist mushaklar hamkorlikda ma’lum bir harakatni amalga oshiradi. Sinergist va antogo-nistlar o‘zaro faoliyat yuritadilar.
Tezkorlik va kuchlilikda orqa bilan yotgan holda, qo‘l to‘g‘irla- nadi va yuqori qarshilik engiladi, shu bilan bir vaqtda impulslarda birga ishlayotgan tristeps va mushaklar birligining imkoniyatlaridagi harakatlar soni maksimal tezlashadi. Impulslar seriyasida va qisqa- rish boshlanganda blokirovka signali keladi, shuningdek, mushak to‘qimalari hech qanday boshqaruvsiz qisqarib boradi. Dvigatel birliklaridagi signal blokirovkalari harakatda antogonist birliklar bilan bog‘liq, shuning uchun kuch yo‘qotilmasdan, hech to‘siqlarsiz harakat bajariladi.
Shtangani oddiy ko‘tarishda mushaklar faolligining dastlabki port- lashi amalga oshadi, chunki sinergist mushak qisqaradi, antogonist mushak esa kuchsizlanadi. Bu qo‘l-oyoq harakatining tezlashuviga olib keladi. Keyin tinch oraliq davr keladi. Bu davrda antagonist qisqarishi munosabati bilan qo‘l-oyoq harakati sekinlashadi. Harakat oxirida mushak-antagonistning kuchayishi bu harakatni to‘xtatishi kerak.
Sinergist va antagonist ishidagi bu kelishuvchilik mushaklar cho‘zilishiga bog‘liq. Cho‘zilgan mushaklarning afzalligi shun- daki, ular tinchlik holatida bir oz kuchlangan bo‘lib, (o‘z uzunligi
muvofiqlashining taxdaqan 15%) bu dastlabki holatdan katta kuchini rivojlantirishga qodir bo‘ladi. Boshqa tomondan ular harakatlarni katta amplituda bilan amalga oshiradi. Bu esa tezlashuvning uzun- roq yo‘lini va kuchning mavjud potenstialini qo‘llash imkoniyatini beradi. Katta amplituda bilan harakatlarni yumshoqroq, egiluvchan va ravon amalga oshirish mumkin, chunki antogonistlar ularni kechroq tormozlashni boshlaydi.
Harakatda qancha ko‘p mushaklar yoki mushaklar guruhi ishtirok etsa, harakat shuncha murakkablashadi, quvvat mashqlarini bajarish uchun mushaklararo muvofiqlash shuncha katta rol o‘ynaydi.
Har xil sport turlarining mashg‘ulotlari amaliyotida murakkab texnik harakatlar alohida qismlarga (elementlarga) bo‘linadi. Bunday harakatning maqsadi quvvat mashg‘uloti orqali musobaqa faoliyati- ning amalga oshirishda bevosita ishtirok etgan mushak guruhlarini rivojlantirishdir. Bu mushak guruhlarini kuchaytirish maxsus mashqlar yordamida amalga oshiriladi. Mashqlari tuzilishi musobaqa mashqlar strukturasining bir qismigagina mos keladi. Murakkab bo‘lmagan maxsus mashqlar yordamida musobaqa faoliyatida ishtirok etayot- gan mushaklarni qattiq kuchaytirish va shu orqali ularni samaraliroq rivojlantirish mumkin.
Mushak guruhlari maxsus mashqlar yordamida yaxshi moslashadi va mustahkamlanib, shu sport turi uchun maxsus o‘qitish texnikala- rini talab qiladi. Agar mushaklar yyetarlicha yaxshi rivojlanmagan, uyg‘unligi buzilgan bo‘lsa, qiyinchiliklar paydo bo‘ladi. Masalan, yadro uloqtirish sportida maxsus mashqlar yordamida qo‘l va oyoq- larning mushak bukilish joylarida kuch ko‘paytiriladi, lekin gavda mushaklariga e’tibor berilmaydi. Bu esa mushaklar moslashuviga jid- diy buzilishiga olib keladi.
Agar mushaklar o‘rtasidagi moslshuv qo‘yilgan talablarni bajar- masa, mushaklarning boshlang‘ich sinergisti faoliyatsizligi-dan keyingi to‘satdan harakati bioelektrik kuchlarni yo‘qotadi, ya’ni kuchlarning tormozlanishi ertaroq ulansa, juda katta kuch yo‘qo- tishga to‘g‘ri keladi. Bulardan farq qilgan holda, mushaklar o‘rtasi- dagi moslashuv darajasi yuqori bo‘lishi uchun harakat silliq, bir xil me’yorda, aniq bajarilsa, kuchlar tejab qolinadi. Yana shuni aytish kerakki, mushaklar orasidagi o‘zaro harakat qoidaga ko‘ra, tekshiril- gan harakatlarda yaxshilanadi.
Kuchning yuqori potenstial bazasini dastlabki shart-sharoitlar tashkil qiladi, lekin bunga, ya’ni harakatni butun kuchi bilan baja- rishga ham ishonch yo‘q. Qachonki sportchi o‘zining potenstial kuchini ma’lum maqsadlarda ishlatsa, mushaklar orasidagi moslashuv harakatga mos kelsagina tushunib etadi.
Sport bilan shug‘ullangan kishilarning shug‘ullanmaganlardan sportchidan farqi shundaki, uning nafaqat mushaklari ko‘p, balki ular sportda yuqori natijalarni qo‘lga kiritishda o‘z potensial kuchlarini to‘g‘ri va ishga soladilar, yutuqlarga ega bo‘ladilar.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
