Abdullayev Mehriddin

Tomir urishning o‘lchashning maqsadi va uning ma’lumotlarini to‘plash metodikasi

Jismoniy tarbiya darslarida pulsometriya olib borishdan asosiy maqsad, darsdagi yuklamani o‘quvchilarning yoshiga, tayyorgar- ligiga, mashg‘ulot utkaziladigan joyning sharoitiga muvofiqligini aniqlashdan iborat.

Pulsometriya ma’lumotlarini to‘g‘ri taxlil qila bilish esa talaba- larga keyinchalik o‘z harakatlarini obe’kti baholashga va sinf o‘quv- chilariga yuklamalarni to‘g‘ri rejalashtirishga, boshkarish usullarini egallashga, yordam beradi.

Kuzatuv sekundomer yordamida bir o‘quvchi ustida olib boriladi. Buning uchun hulqi yaxshi, o‘qituvchining topshiriqlarini faol va vij- donan bajaradigan o‘quvchi tanlab olinadi. Ushbu o‘quvchi kuzatuv obyekti haqida oldindan ogohlantirilishi kerak.

Pulsni birinchi bor darsga qo‘ngiroq chalinishiga 5 minut qol- ganda o‘lchanadi. Bunda kuzatuvga, shug‘ullanuvchi o‘quvchining tinch holatda ya’ni uning puls ko‘rsatkichi normal holatda ekanligiga ishonch hosil qilishi kerak.

Puls – lotincha turtki – tomir urishi, yurak qisqarishi natijasida qon tomirlarining ritmik tebranishi: kengayib-torayishi demak.

Sog‘lom kishilarda puls 1 minutda 60 marta tomir urishiga teng. Bolalarda kattalarga nisbatan puls ortiqroq, qiz bolalarda esa o‘g‘il bolalarga nisbatan bir muncha ortiqroq bo‘ladi.

Puls asosan bilakning ichki yuzasida, bilak arteriyasi sohasida, aniqlanadi. Buning uchun tekshiruvchining bilagini bilakka usti bo‘g‘imi qismi qo‘l bilan shunday ushlash kerakki, bosh barmoq bilakning ikki tomonida, boshqa barmoqlar esa uning yuzidagi pulslanuvchi bilak arteriyachasining paypaslanuvchi terisini bosadi- gan bo‘lsin. Puls 10 sekund mobaynida o‘lchanadi.

Pulsning birinchi bor o‘lchashda kuzatuvchi pulsining puls ko‘rsatkichi normal holatda bo‘lishiga erishish lozim. Buning uchun kuzatuvchi jismoniy tarbiya darsidan oldin bo‘lgan darsdan chiqishga qo‘ng‘iroq chalinishi bilan sinfga kirishi va kuzatuvchi o‘quvchi- ning pulsini o‘lchab, pulsni hisobga olish protokoliga yozib qo‘yishi kerak. Tomir urishini o‘lchash keyingi oraliqlari bajariladigan ishning xarakteriga bog‘liq holda, har xil vaqtda amalga oshirilishi mumkin.

Tomir urishini qo‘yidagicha o‘lchash tavsiya etiladi.

1. 
   Agar ish xususiyati doimiy bo‘lsa, saflanish, yugurish, umum- rivojlantiruvchi mashqlar va h.k. har 3 minutda, 3 minutdan kam oraliqda tomir urishini o‘lchash maqsadga muvofiq emas yoki har bir asosiy mashq tugagandan keyin o‘lchash kerak. Chunki o‘quv- chini tez tomir urishini o‘lchash uchun jalb etish, darsdagi haqiqiy yuklamani aniqlashga yordam bermaydi:
   
2. 
   Har bir dars qismi tugagandan so‘ng.
   
3. 
   Katta kuchlanishni talab etadigan yugurish, gimnastika snaryadlarida bajariladigan mashqlar, yugurib kelib sakrash, estafeta bosqichini tugatish va h.k., murakkab mashqlarni bajargandan so‘ng.
   

Oxirgi ikki talabni bajarish shart, lekin birinchi talab bundan istisno. Masalan, 9 minutda tomir urishi o‘lchanishi kerak edi, lekin darsni borishidan ko‘rinib turibdiki, 1-2 minutdan so‘ng, darsni tayyorgarlik qismi tugaydi. Bunday hollarda pulsni 9 minutda emas, balki 10-11 minutlarda o‘lchash maqsadga muvofiq. Agar kuzati- layotgan o‘quvchi mashq bajarib turgan bo‘lsa, yuqoridagi vaziyat qaytarilishi mumkin.

7.