Abdullayev, [22/05/2022 10: 55] [Forwarded from Rahmatova Manzura]

Maqsadim – a’lo o‘qimoq. Ikki karra ikki – to‘rt.
Ega bilan kesim bu, u, mana bu so‘zlari bilan ajralganda ham, ega va kesim orasida tire ishlatiladi, tire bu so‘zlardan oldin qo‘yiladi.
Tinchlik – bu sevinchdir, hayotda lazzat,
Tinchlik - bu totuvlik, har ishda orom.
Ega bilan ot kesim orasida tire qo‘yilmasligining sababi shuki, kesim –dir, bo‘ladi bog‘lamalari bilan kelgan yoki kelishik qo‘shimchasini olgan bo‘ladi. Bundan tashqari, kesim sifat, ravish, egalik olmoshi yoki tartib son bilan ifodalanganda ham, ega bilan kesim orasiga tire qo‘yilmaydi. Ega bilan kesim orasida quyidagi o‘rinlarda ham tire qo‘yilmaydi:

1. 
   Agar ega bilan kesim orasida quyidagi o‘rinlarda ham yordamchisi bo‘lsa: Olma ham meva. Bular ham a’lochi.
   
2. 
   Kesim shaxs qo‘shimchasini olsa yoki yuklama bilan birikib kelsa: Bu kishi muallimimiz. Bu ishni bajaruvchi sensan. Yuragi qalam-u, qog‘ozi – keng yer. A’lochilaringiz Salimjonmi?
   
3. 
   Kesim sifat, son, olmosh, ravish bilan ifodalansa: Yurtimiz obod. Ona tilidan yuqori baho olgan talabalarning soni yigirma beshta. Nega yurishingiz sekin?
   

O‘zbekiston, 1992-yil.

7. Mengliyev B., Xoliyorov O‘. O‘zbek tilidan universal qo‘llanma. –T:.
2011-yil.
8. Hamroyev M.A. O‘zbek tilidan ma’ruzalar majmuasi. –T:. 2010-yil.
9. Hojiahmedov A. Maktabda aruz vaznini o‘rganish. -T.: O‘qituvchi, 2011-yil.
10. Qilichev E. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Buxoro: 2005-yil.
11. Abdurazzoqova Sh. Tafakkur gulshani. –T.: 1989-yil.
12. Nosirov P. O‘zbek nutq madaniyati. –T.: 2004-yil.
13. Nurmonov A., Sobirov A., Qosimova N. Hozirgi o‘zbek adabiy tili. Toshkent –“ILM ZIYO” – 2013- yil.
Ega bilan kesimning shaxs-sonda o’zaro mosligi. Ega bilan kesim orasida tirening ishlatilishi
Shaxsda mosligi
Ega va kesim bir-biri bilan shaxsda hamma vaqt mos bo’ladi: Biz maktab jamoat ishlarida faol qatnashamiz. Ega (Biz) - 1-shaxsda , kesim (qatnashamiz) - 1-shaxsda.
Diqqat! Nutqda “Hayron bo’lasan kishi ” tarzidagi gaplar qo’llanadi. Bu gapda ega va kesim shaxsda moslashmagan: ega (kishi) 3-shaxsda , kesim esa 2-shaxsdadir.

Sonda mosligi
1.Fe’l –kesim I va II shaxsda ega bilan hamma vaqt sonda mos bo’ladi. Biz yordam berdik.
1.Kesim III shaxsda ega bilan hamma vaqt sonda moslashavermaydi:
2. Kimsani bildirgan III shaxsdagi ega bilan fe’l- kesim sonda mos bo’ladi: Dehqonlar ishni boshlab yubordilar.
3. Ko’plikdagi kimsani emas, narsa- buyumni bildirsa , fe’l-kesim, odatda , ega bilan sonda moslashmay, birlikda ishlatiladi: Kitoblar olindi.
4. Ot-kesim ko’plikdagi ega bilan ko’pincha moslashmaydi: Uyda akam, opam va singlim bor edi.
5. Gapda eganing aniqlovchisi miqdor son bilan ifodalansa, kesim va ega birlik shaklida bo’ladi: Uchta qiz keldi.

Esda saqlang: Ega kesim bilan grammatik va mazmun jihatidan bog’langanligi uchun doimo kesimning shakliga mos shaklda turadi. Eganing kesim shakliga mos (shaxs-son) shaklda kelishiga moslashuv deyiladi.
Masalan, yuqorida keltirilgan talabaman kesimi birinchi shaxs birlikda turganligi uchun uning egasi ham birinchi shaxs birlikdagi olmosh bo’ladi. Kesim bilan ega ba’zan son shakli bo’yicha moslashmasligi mumkin. Xususan, ega narsa, hayvonlarni bildiruvchi so’zlar bilan ifodalanganda : Masalan, qushlar sayraydilar emas, qushlar sayraydi, lekin shaxsda doimo moslik bo’lishi shart.
Juda muhim. Kesim ot kesim bo’lib, uning kesimlik shaklini ko’rsatuvchi bog’lamalar qo’llanilmasa, u vaqtida kesim ohang yordamida shakllanadi.