Aбдуллaeвa ш. A., РЎзиeвa д. И. Пeдaгoгик диaгнoстикa вa кoррeкция

Тарбияланганлик-жамиятда қабул қилинган ахлоқий нормаларга 
бўйсуниш ва ўзгаларнинг нафратини қўзғатадиган ҳатти-ҳаракатлардан 
ўзини тия билиш. 
Абдулла Авлонийнинг фикрича,: ». . .хулқ-нафснинг суврати» бўлса, 
Ҳамза Ҳакимзоданинг таърифлашича: «Ахлоқ хулқни жаъмидур. Ахлоқ икки 
қисм ўлур. Бири ахлоқи ҳусния(яхши хулқлар), иккинчиси ахлоқи замима( 
ёмон хулқлар)дур. Ахлоқи ҳусния инсоният оламининг бир гулшанидирки, 
анда ҳаё, ҳилм, сахо, қаноат, ризо, шукр, сабр| тавба, сидқ, тавозъу, ажз, 
фақрга ўхшаш адолат гуллари била музайян ва муаттар ўлур. Ахлоқи замима 
бир шўразоредурки, они аксинча жафо, зулм, ҳасад, кибр, куфр, тамаъ, ғазаб, 
нифоқ, гасб, намима, кизб, бўҳтон, ғийбат, бухл, хиёнат, исроф, ҳирс, пойриқ, 

---

185 
таъжил, фитна, ҳосил; бунга ўхшаш турлу қабоҳат нимарсадан бошқа шайлар 
кўкармаслар»
1
. Демак, тарбияланганлик барча ижобий хулқларни ўзида 
мужассамлаштириб, салбий хулқлардан фориғ бўлиш демакдир. 
Ёшларда ахлоқий хислатлар билан бирга, умуминсоний фазилатларни, 
маънавий сифатларни тарбиялашда педагогик диагностика ва коорекциялаш 
фаолиятига мурожаат этиш зарур. Бунинг учун, энг аввало, инсон 
фазилатларининг ўзаро муносабатларини ва ўрнини аниқлаб олмоқ лозим. 
Маънавият эса ақлий, ахлоқий, ҳуқуқий, иқтисодий ва сиёсий билимлар 
замирида шаклланади. Мазкур билимлар ўз навбатида инсон ижобий 
сифатларининг камол топиб, бойиб боришига олиб келади.
Тарбияланганликнинг асосий белгилари қуйидагилардан иборат, деб 
ҳисоблайди мутафаккир Алишер Навоий: 
— жаҳл чиққанда ўзини боса олиш; ҳар бир ишни қилганда «етти 
ўлчаб бир кесиш "; сир сақлай олиш, мулоҳаза қилиб, айрим гапларни ичга 
ютиш; 
— доимо ишонч билан яшаш ва олға интилиш; андиша чегарасидан 
чиқмаган ҳолда дадил бўлиш; 
— бир ишни бошлагандан кейин уни охирига еткизмай қуймаслик 
— топган-тутганини тежаб-тергаб сарфлаш ва ҳо
к
азолар
2
. 
Аз-Замахшарийнинг фикрича, тарбияланганликнинг ўнта нишонаси 
фарқланади: 
— биринчиси- халқ тўғри деб топган нарсани нотўғри деб қарамаслик; 
— иккинчиси — ўз нафсига эрк бермаслик;
— учинчиси —бировдан айб қидирмаслик; 
1
Зунунов А. ХХ аср бошларида ижод этган маърифатпарварлар.// Педагогика тарихи.-Тошкент: Маънавият, 
2010.-47-бет. 
2
Ҳошимов К. Алишер Навоийнинг педагогик қарашлари..// Педагогика тарихи.-Тошкент: Ўқитувчи, 1999.- 
112-бет.