Abdulla sher axloqshunoslik


Ixtiyor erkinligi va axloqiy tanlov



Download 10,65 Mb.
Pdf ko'rish
bet138/209
Sana04.06.2022
Hajmi10,65 Mb.
#635217
1   ...   134   135   136   137   138   139   140   141   ...   209
Bog'liq
Axloqshunoslik (Abdulla Sher)

2. Ixtiyor erkinligi va axloqiy tanlov
Ixtiyor erkinligi to ‘g ‘risida fikr yuritishdan oldin erkinlikning o ‘zi 
haqida mulohaza qilib ko‘rish lozim bo'ladi. C hunki «erkinlik» atamasi 
bir tomondan, sodda, aniq, hammaga tushunarli so‘z, ikkinchi tom ondan 
esa о ta murakkab, tum anli, o'zgarib turuvchi tushuncha; u ham m ani, 
ayniqsa yoshlarni ohanrabodek o ‘ziga tortadi. «Aslida esa tarixda erkinlik 
nomi ostida ko‘p ulug‘ ishlar amalga oshirilgan, lekin, aynan shu nom 
bilan qanchadan qancha gunohlar qilingan. H ar bir kishining xayoliga 
kelganida yuragi dukillab urib ketadigan shu nom bilan qanchadan- 
qancha jinoyatu nodonliklar, ehtiros aldoviyu so‘qirliklar o ‘zini bezadi 
va bezam oqda»1. V .V indelband o ‘z fikrini davom ettirib , erkinlik 
atamasining mazmuni siyosat va falsafa olamida hozirgacha turli xil 
b o ‘lib kelayotgannini, «haqiqiy erkinlik» tu sh un ch asi esa nim ani 
anglatishi hali ham ayon emasligini aytib o ‘tadi.
Bunday «tushunmovchiliklar»ning sababi, bizningcha, shundaki, 
inson erkinligi hech qachon yolg‘iz, alohida olingan erkinlik bo‘lolmaydi,
1 Виндельбанд В. О свободе воли. М инск-М осква, «Харвест» - ACT, 2000. С.
8
.
www.ziyouz.com kutubxonasi


u, Sartr aytganidek, erkinliklar ro‘parasidagi erkinlik. Aynan shuning 
uchun ham u hech qachon mutlaqlik kasb etolmaydi, uni doim zamon, 
makon, inson va narsalar erkinligi - boshqa erkinliklar cheklab turadi; 
inson butunlay erkinlikka erisholmaydi, faqat nimadandir, qaysidir bir 
narsadangina erkin, ozod bo'lishi mumkin. М., sport musobaqalanda 
universitet sharafini himoya qilish uchun boshqa shaharga borgan talaba 
darslarga qatnashish majburiyatidan ozod qilingan, lekin, u darslarga 
nisbatan erkinlikka ega bo‘lgani holda, butunlay erkin emas -“ sport 
musobaqalarida qatnashish majburiyatini olgan. Shunday qilib, bir 
erkinlikning qo‘lga kiritilishi ikkinchi erkinlikdan - sport musobaqalanda 
qatnashmaslik erkinligidan voz kechishga olib keladi. D em ak, bir 
tom ondan erkinlik zaruriyatsiz, zaruriyat esa erkinliksiz mavjud emas, 
ikkinchi tomondan, shuning uchun ham, har qanday erkinlik cheklangan
holdagina voqe bo‘ladi. 
.
Endi ixtiyor erkinligi nima, degan masalaga to xtalamiz. UastiaoKi 
muammo atama bilan bog'liq. 0 ‘zbek tilidagi falsafiy adabiyotlarda 
asosan «iroda erkinligi» degan noto‘g‘ri ibora qo‘llamladi. Buning sababi
— rus tilidagi «volya» so‘zining mantiqan xato, «sila voli» tarzida taijima 
qilishida, vaholanki «volya» - «erk», «erkinlik», «sila voli» - iroda 
(«iroda kuchi» emas) m a’nolarini anglatadi. Bizda «iroda falsatasinmg» 
otasi deb nom olgan Artur Shopenhauem ing mazkur falsafam asoslab 
bergan to ‘rt jildlik fundamental asarida gap iroda haqida emas, balki 
ixtiyor haqida boradi. Asar olmonchadagi asliyatda «Diye Welt als Wule 
und Vorstellung» deb ataladi, o ‘zbekchasiga bu «Olam ixtiyor va tasayvur 
sifatida» (ruschasiga «Мир как воля и представление») deb tarjima 
qilinadi. Zero 

Download 10,65 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   134   135   136   137   138   139   140   141   ...   209




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish