Abdulla qodriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Bog`lovchisiz qo`shma gaplarda tinish belgilarining ishlatilishi 
Bog`lovchisiz qo`shma gaplarda tinish belgilari quyidagicha ishlatiladi: 
1. Bog`lovchisiz qo`shma gap qismlaridan bir paytda yoki ketma-ket ro`y 
beradigan voqea-hodisalar anglashilsa, ular bir-biridan vergul bilan ajratiladi. 
Masalan: Qushbegiga qaradim, ul ham manim og`zimga qarab turar edi. 
(A.Qodiriy). Siz marg`ilonlik og`aynilarni qipchoqlarga qarshi oyoqlantirmoqchi 
bo`lasiz, buni ham yaxshi bilamiz... (A.Qodiriy). 
2. Bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari mazmun jihatdan mustaqilroq bo`lsa 
yoki ular turkibida vergul ishlatilgan bo`lsa, qo`shma gap tarkibidagi qismlar bir-
biridan nuqtali vergul bilan ajratilib yoziladi. Masalan: Ishing bo`lmasa kitob o`qi, 
husnixat ol; sen kulolning qizi emassan... (A.Qodiriy). YOsh chog`ida ... 
qattiqchilikda o`sdi; uning ba’zi yarashmagan harakatlari balki o`sha 
qattiqchilikning ruhga singib qolgan yomon ta’sirdir. (A.Qodiriy). 
3. Bog`lovchisiz qo`shma gap tarkibidagi ikkinchi gap birinchi gapning biror 
bo`lagini izohlasa, uning mazmunini to`ldirsa, qismlar orasiga ikki nuqta qo`yiladi. 
Masalan: Arslonbob yong`oqlariga kelganda shuni aytmoqchiman: bular nihoyatda 
noyob, zotli yong`oqlar. (J.Abdullaxonov). Xolbek bir narsani endi sezmoqda edi: 
Avaz bilan Hulkar unga negadir kerak edi. (P.Qodirov). 
4. Bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari bir-biridan tire orqali ajratiladi. 
Quyidagi holatlarda qo`shma gap qismlari orasiga tire qo`yiladi: 
1) qo`shma tarkibidagi gaplar mazmunan zid bo`lsa: Kiygan to`ning eskiydi 
– kiydirganing eskimas. (Maqol). 
2) birinchi gap ikkinchi gap kesimidan anglashilgan ish-harakatning bajarilish 
natijasi yoki shartini bildirsa: Qaring bor – barang bor. (Maqol). 
3) birinchi gap mazmuni ikkinchi gap mazmuniga o`xshatilsa: Qor yog`di – 
don yog`di. (Maqol). Vaqting ketdi – baxting ketdi. (Maqol). 
4) qismlardan tez almashinuvchi voqea-hodisalar anglashilsa: - Hoy, 
oyimcha, sen yaxshi bo`lding – biz yomon bo`lib qoldikmi hali?... (P.Qodirov). SHu 
payt oy bulutlar orasidan suzib chiqdi – kamtigi bulutning chetiga urilib, sho`x bir 
silkinib qo`yganday ko`rindi. (P.Qodirov).