Abdulla qodriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

Bog`lovchisiz qo`shma gapning turlari 
 
Bog`lovchisiz qo`shma gap qismlarining qanday shakllanishiga ko`ra, ikki xil 
bo`ladi: 
1. Bir tipdagi qismlardan tashkil topgan bog`lovchisiz qo`shma gap. Bu xil 
qo`shma gap qismlarining kesimlari bir xil shakllangan bo`ladi: CHin muhabbat 
husn tanlamas, Husn uchun sevmas vafodor. (SHukrullo).
Bir tipdagi qismlardan tashkil topgan bog`lovchisiz qo`shma gap qismlari 
orasidagi semantik munosabatlar quyidagicha bo`ladi: 
1. Bir paytda sodir bo`ladigan voqea-hodisalar anglashiladi: Motor esa zo`r 
berib tirillar, mashina silkinar edi. (CH.Aytmatov). 
Bunday paytda butun vujudida ajoyib bir safarbarlik sezar, xotirasi, zehni, 
shuuri bir nuqta atrofida inoq to`planardi. (P.Qodirov). 
2. Ketma-ket ro`y beradigan voqea-hodisalar anglashiladi: Tog` tepasida 
to`planayotgan bulutlar tushga borib quyuqlashib ketdi, oftob g`oyib bo`ldi. 
(P.Qodirov). 
3. Voqea-hodisalar qiyoslanadi: Bahodir qo`shinga boshchilik qiladi, 
donishmand yo`l ochib beradi. («Oz-oz o`rganib dono bo`lur»). YAngi libos – 
oroyish, yaxshi yo`ldosh – osoyish. (Maqol). 
4. Voqea-hodisalar qiyoslanadi: Adolatparvar bo`lish oson - e’tiqoding uchun 
kurashish qiyin. (F.Musajonov). 
II. Turli tipdagi qismlardan tashkil topgan bog`lovchisiz qo`shma gap. Bu 
xildagi qo`shma gap qismlarining kesimlari turlicha shakllanadi. Bunda qo`shma 
gap qismlaridan anglashilgan voqea-hodisalar bir-biriga bog`liq bo`ladi. Masalan: 
Aqlli, farosatli, ilmu hunarli kishilar bilan do`st bo`l. Hunarsiz kishida xosiyat 
bo`lmaydi. («Oz-oz o`rganib dono bo`lur»). 
Bog`lovchisiz qo`shma gapning bu turida tarkibidagi qismlar orasida quyidagi 
semantik munosabatlar yuzaga keladi: 
1. Sabab munosabati anglashiladi: Havo yaxshi, dalada dehqonlar yig`im-
terim bilan ovora. (Oybek). Nomarddan yordam so`rama, yuzingga soladi. (Maqol). 
2. Payt munosabati anglashiladi: Quyosh pasayib oppoq cho`qqilar ustiga 
qo`na boshlagan, tog`ning qori ko`zni olar darajada yaltiraydi. (P.Qodirov).
3. To`siqsizlik munosabati anglashiladi: Bular bizni oyoq osti qilib tepyapti, 
sen uyda baqrayib o`tiribsan. (P.Qodirov). Biz ilmdan yiroqmiz, tajriba bor, xolos. 
(J.Abdullaxonov). 
4. Natija munosabati anglashiladi: SHuncha xo`jalik yangi uylarga ko`chib 
kirdi, Oyko`l butunlay o`zgarib ketdi. (P.Qodirov). 
5. Izoh munosabati anglashiladi: ... bir narsa mening esimda turibdi: Oyko`l 
g`allani ko`p olgan yillari chorvasi ham hozirgidan besh barobar ko`p edi. 

---

(P.Qodirov). Bu gapdan Ismat bobo bir cho`chib tushdi: u Kattaevning eng yaqin 
kishilaridan edi. (P.Qodirov). 
6. SHart munosabati anglashiladi: Ozroq kutib turgin, tez kelaman. 
(S.Ahmad).