Abdulla Qodiriy O’tkan kunlar

www.ziyouz.com
kutubxonasi 
121
tushunishka tilamabsizmi, haytovur yana ham eski erkaliklaringizni tark etmabsiz. 
Xatingizni o‘qur va o‘zimni kulgidan to‘xtata olmas edim. Orzuga ayb yo‘q, deydirlar. 
Chekdan oshib qilg‘an hujumlaringiz eski qadrdonlig‘ingiz otig‘a kechiriladir. Endilikda 
sizga mendek vafosiz va hiylagar bo‘lmag‘an yangi er topilg‘ay edi, deb addoi Otabek 
Yusufbek hoji o‘g‘li, 26 javzo, 1265-nchi yil, Toshkand».
Maktub uning yurak jarohatini qaytadan tirnab tashlag‘an edi. Ko‘z yoshini duv-duv 
to‘kib, xatni o‘z taxig‘a soldi va o‘zidan javob kutib turg‘an achasi bilan onasig‘a dedi: 
— Men bu uyatsiz yirtqich bilan yarashmoq uchun umid tutmayman, shuning bilan 
birga er ham qilmayman! 
— Nega? — deb so‘radi onasi. 
— Negami? — dedi Kumush va yig‘lag‘an ko‘yi javob berib boshladi: — Negaki men 
o‘zimning suygan va muhabbat qo‘yg‘an erimdan buncha uyatsizlik, bu yanglig‘ 
vafosizlik ko‘rdim. Endi er degan shu bo‘libdimi? Mundan ko‘ra dunyodan toq o‘tkan 
yaxshiroq, yolg‘iz yurgan tinchroqdir. Shuning uchun qizingizg‘a er otidan so‘zlamang-
da, yafroq kabi titrayturg‘an yuragiga dahshat ham solmang! 
Bu so‘zdan so‘ng Oftob oyimning onaliq ko‘ngli erib ketkan, ichkarida javob kutib 
o‘lturg‘uchi sovchilarg‘a qanday bahona topib kirishni-da o‘ylab ulgurmag‘an edi: 
— Yig‘lama, — dedi. Kumushni mehmonxonada qoldirib onasi bilan chiqdi. 
* * * 
Salim sharbatdorniki qutidorg‘a nihoyatda ma’qul tushib qolg‘an edi. Shuning uchun 
xotini va qizidan so‘rab o‘lturmay bir kun do‘konidan erkak sovchilar bilan bitishib ham 
keldi va xotinig‘a «men bu kun fotiha qilib keldim, nima bo‘lg‘anda ham endi qizingni 
ko‘ndirmasang bo‘lmaydir», dedi. Ammo Oftob oyim-ning er otini eshitkanda titray 
boshlayturg‘an qizi bilan uchrashmoqqa aslo toqati yo‘q, erining bu so‘zini eshitkanda 
tamom o‘zini yo‘qotqan edi. Ul qizini ko‘ndirish uchun qutidorg‘a va’da berganda o‘z 
holini ikki yoqdan o‘qtanilg‘an xanjar orasida qolg‘uchig‘a o‘xshatar, qaysi tomong‘a 
qimirlasa ham muhlik yara olishini aniq bilar edi. Shu kundan so‘ng bechora ona-ning 
og‘ir kunlari boshlandi. Eriga bergan va’dasini aslo bajara bilmas, bul haqda qizig‘a og‘iz 
ochib so‘zlay olmas edi. Har kun bozordan qaytib kelib birinchi so‘zi «ko‘ndirdingmi?» 
bo‘lib qolg‘an eridan tuni bilan koyish eshitar va kunduzlari Kumushka og‘iz ochishg‘a 
yuraksina olmay azoblanar edi. 
Bir necha kundan so‘ng qutidor ham endi o‘z xatosini onglag‘an, chunki har kun 
deyarlik Salim sharbatdornikidan kelib to‘y kunini so‘rag‘uchi kishiga turlik-turlik 
bahonalar ayta berib zerikkan va uyatidan do‘konga tushishni-da tark qilish fikriga 
kelayozgan edi. Bir kun do‘kondan nihoyatda achchig‘lanib qaytdi va Oftob oyimni 
umrida eshitmagan so‘kishlar bilan so‘kdi: «Qizingni deb shaharda bosh ko‘tarib 
yurolmayturg‘an bo‘ldim. Ko‘ndirsang ko‘ndir, bo‘lmasa mendan umi-dingni uz, men 
endi sanlarning dastingdan shahardan qochib ketmasam bo‘lmaydirg‘an darajaga 
yetdim!» dedi. Ertasi kun bechora ona qizig‘a mash’um mavzu’dan so‘z ochishg‘a majbur 
bo‘ldi. Qizining yonig‘a o‘lturib so‘zlash o‘rniga yum-yum yig‘lay boshladi. Kumush esa 
onasini bu holg‘a solg‘an sirdan voqif, shuning uchun yig‘i sababini so‘rab o‘lturmay, ul 
ham ko‘z yoshisi bilan yuzini yuvmakka tutindi. Ona-bola uzoq yig‘lashdilar, ko‘z yoshlari 
bitkuncha bo‘zlashdilar. 
— Bu kunlardan ko‘ra dunyog‘a kelmagan bo‘lsam edi. Bu tirikligimdan ko‘ra, o‘lib 
ketkan bo‘lsam edi! — dedi oxirda Oftob oyim. 
— Yanglish so‘zlaysiz, onajon! — dedi Kumush va: — Siz dunyoda turishka loyiq 
edingiz, lekin sizning dunyo-dan to‘yishingizga va qon-qon yig‘lashingizga sababchi men 
bo‘ldim. Men siyoh baxt dunyog‘a kelmagan bo‘lsam edi, sizga munchalik kulfatlar, 

---

O’tkan kunlar (roman). Abdulla Qodiriy