Abdulla qodiriy nomli jizzax davlat pedagogika instituti

Ma’ruzaning texnologik kartasi

Ish jarayonlari vaqti	Faoliyatning mazmuni
	o’qituvchi	talaba
I-bosqich. Kursgavamavzugakirish. (20 minut)	1.1. O’quv mashg’uloti mavzusi, maqsadi va o’quv faoliyati natijalarini aytadi.	Tinglaydi.
II-bosqich. Asosiy (50 minut)	2.1. Ekranga B/B/B jadvalini va izohni tushiradi. (1-ilova). Ishchi daftarlariga tablitsa chizish, tablitsaning 2 ustunini ma’ruza rejasiga mos ravishda to’ldirish topshirig’ini beradi.	Tushunchalarni sanab beradi.
	2.2. Talabalarga ma’ruza matnini o’qish jarayonida hoshiyasiga qo’yilgan belgilardan foydalangan holda quyidagi savollarga javob berishni taklif etadi. 1) Ular hozirda nimani bilishadi? (mustaqil javob bera oladilarmi?). 2) Tushinilmagan va o’zlashtirilmagan nimalar qoldi? 3) Qanday qo’shimcha axborot talab etiladi? Tayanch iboralarning nomerini qo’ygan holda 3,4 ustunlarni to’ldiradilar. (2-ilova). Blits-so’rov o’tkazadi. Bir necha javoblarni eshitib keyingi jarayon kichik guruhlarda davom etishini e’lon qiladi.	Tinglaydi.
III-bosqich. Yakuniy bosqich. (10 minut)	3.1. Talabalarni 4 kichik guruhlarga bo’ladi. Topshiriq beradi. 1) B/B/B tablitsasining 4 ustunidagi mavzu qismlari guruh raqamiga mos kelgan holda axborot yakka tahlil etish tavsiya etiladi: 1 guruh 1 savol bo’yicha, 2 guruh 2 savol bo’yicha va h.k. 2) O’zlashtirilmagan 1-2 savollarni umumlashtiradi. 3) Ma’ruza matniga tayangan holda birgalikda javoblarni tayyorlash. 4) B/B/B tablitsasi ko’rinishida mavzuning berilgan savolini taqdimotiga tayyorlanish. Guruhlarda ish boshlanganligini e’lon qiladi:	Tinglaydi. Tinglaydi.
	3.2. Taqdimot va javoblarni muhokamasini tashkil etadi.	Mustaqil o’rganish uchun topshiriqlarni yozib oladi.
	3.3. Har bir guruhning bergan javobi-dan so’ng: (1) Auditoriyani o’zlashtirish daraja-sini aniqlash maqsadida “Biz nimani bilib oldik” savolini beradi. «Blits-so’rov» o’tkazadi.	Javob beradi.
	3.4. O’quv jarayoni natijalarini umum-lashtiradi, B/B/B yakka tablitsasining 5 ustunini to’ldirishni taklif etadi.	Jadvalni to’ldiradi.
	4.1. Guruh sardorlarining chiqishlarini baholaydi, faol talabalarni rag’bat-lantiradi. Javoblarni umumlashtirib xulosa qiladi.	Tinglaydi.
	4.2. Mustaqil ish uchun topshiriq beradi.	O’UM ga qaraydi.

Maktablardagi tarix xonasi O‘quvchilar bilan mashg‘ulotlar bazasi bo‘lib qolmasdan, O‘qituvchining metodik ishlarining ham bazasi hisoblanadi. o‘quv-ko‘rgazma qo‘llanmalari fondi, O‘qitishning texnik usullari, kutubxona fondi joylashgan tarix xonasi O‘qituvchi xizmatini yana ham yuksaltiradi.

Metodik ijodietga sharoit yaratib berib tarix xonasi O‘qituvchining tayergarligiga yuqori talab quyadi. o‘qituvchi xonadagi diafilm, kinofilm, fonozapis va hokozalarning mazmuni bilan yaxshi tanish bo‘lishi kerak. har tomonlama jihozlangan kabinetlardagi bor materiallarni darsda kompleks foydalanish masalasi turadi. Bunday kabinetlar ta’lim usul va natijalariga, O‘quvchilarning rivojlanishi va tarbiyasiga ta’sir etadi. Kabinet O‘quvchilarda qiziqish uyg‘otadigan, faolligini o‘stiradigan o‘rin bo‘lishi kerak.

Kabinet tarixiga to‘xtalsak, qoqu yilga qadar maktablar kabinetlarga ega emas edi. e0-yillardagi maktab tarixiy ta’limidagi qayta qurishga muvofiq kabinetlar yO‘qotilib, O‘quv-kurgazma qo‘llanmalar maktabning metodik kabinatlariga berildi.

Maktablarda kabinet tizimining qayta tiklanishi Vatan urushidan keyingi davrga tug‘ri keladi.qort yil avgustda jihozlangan kabinetlari bilan maktablar tashkil qilish haqida qaror qabul qilindi. (Narkompros va RSFSR ped. fanl. Akademiyasi tomonidan).

y0 yillarning II yarmidan boshlab bosma uo‘rgazma qo‘llanmalarning o‘sishi bilan tarix xonalari to‘ldirilib borildi. SHu vaqttan boshlab O‘qituvchilarning tajribalari asosida eng yaxshi tarix xonalari tashkil qilindi.

hozirgi tarixiy ta’limni yuksaltirish masalasi turgan bir paytda tarix xonalarining o‘ziga xos o‘rni bor. Faqat eng zarur, eng zamonaviy diqqatiga sazovor qilish O‘qituvchi mahoratiga bog‘liq.

Kabinet bazasi uchta asosiy elementlardan shakllanadi: 1) maxsus va qurilmalar bilan jihozlash; g‘) zarur apparatura va; q) O‘quv qo‘llanmalari fondi. Tarix kabinetlarini jihozlash, ta’lim, tarbiya ishlarida katta effekt bo‘lishini ta’minlashga qaratilishi kerak., Jahon talablariga javob beradigan tarix kabinetlarida O‘qituvchi va O‘quvchilarning faoliyatini yuksaltiradigan jihozlar talab qilinadi. Pult bilan boshqariladigan texnik O‘qitish usullari katta ahamiyata ega. Agar u O‘qituvchi stolida o‘rnatilsa vaqt tejaladi. Kabinetning old devorida stendlar, montaj, kartinalar qo‘yish kerak emas. Faqat portretlar bo‘lishi mumkin. Intererning jihozlanishi O‘quvchilarni O‘quv jaraenidan shalg‘itmasligi kerak. o‘rtadagi sinf doskasi qo‘zg‘olmali bo‘lishi mumkin. Oq rangga buyalgan doskaning bir qismini ekran sifatida eki har xil applikatsiyalar uchun foydalanish mumkin. Alohida kinoekran doska tepasiga o‘rnatiladi. Karta, tablitsalar bilan ishlash uchun doskada ilgichlar o‘rnatiladi. Orqadagi devorda (kombinirovannыy) shkaflar qo‘iylishi mumkin. Bunda karta, atlas, kitoblar qo‘yiladi va (diopozitivlar, diafilm, lentalar saqlanadi.

Derazalarga qarama-qarshi devorda ekspozitsion qurilmalar o‘rnatilgan bo‘ladi. SHuningdek kabinetda inventarizatsiya kitobi bo‘lishi kerak. Kabinet kartotekasi rubrikalar bo‘yicha olib boriladi. Masalan: ”Karta” rubrikasi yanada rubotkalarga bo‘linishi mumkin: ”o‘rta asrlar tarixi bo‘yicha kartalar”, ”Amir Temur Davlati va h. har bir kartaning orqa tomoniga uning atamasini va inventarizatsiya kitobidagi nomerini qo‘shib yozib qo‘iyladi.

Kabinet apparaturasiga qy mm kinoproektor, grafoproektor, diaproektor, magnitafon, proigrыvatel, televizorlar kiradi.

Kutubxona-tarix kabinetidagi zaruriy komponentdir. Bunda darsdan tashqari O‘qishlar uchun mos ravishda ilmiy-ommobop , badiiy-tarixiy kitoblar yig‘ilgan bo‘ladi. Ayniqsa, ma’lumotnoma adabietlar ahamiyatli. Kabinet kutubxonasida har xil gazetalar, mahalliy gazetalarning yangi sonlari bo‘lishi kerak. Ma’lumotnoma bo‘limida tematik materiallar bilan ”papka” lar saqlanadi. Masalan, “Tarixda yangiliklar”, ”Bizning kunlarimizning qahramonlari”, ”Arxeologiya yangiliklari” va boshqa mavzu bo‘yicha materiallar tuplanadi. Bularni dars paytida ham. ko‘rgazmalar tashkil qilish, ahamiyatli sanalarni belgilash va boshqa ishlarda foydalanish mumkin.

Tarix kabinetlarida auditorial O‘qitish usullarining e guruhining bo‘lishi talab qilinadi: 1) diafilm, diapozitiv, grafoproektor uchun transparantlar; g‘) dinamik ekran qo‘llanmalari- O‘quv kino va televidenie; q) radioko‘rsatuvlar, tarixiy voqealarning guvohlarining chiqishlari yozilgan magnit plenkalari.

Tarix kabinetlarida O‘qituvchi boshchiligida O‘quvchilarning maketlar, modellar tayerlashi amalga oshiriladi.

Kabinet sharoitida ishni tashkil qilish va uning samarali natijasiga erishish O‘qituvchining faoliyatiga bog‘liq. Tarix kabinetida dars o‘tishda faqat kinodars bilan cheklanib xatoga yo‘l qo‘ymaslik kerak. Dars materiallariga qo‘shimcha bor imkoniyatlardan foydalanish kerak. Kabinetda ishni tashkil qilish O‘qituvchiga har xil ma’lumotlardan foydalanishga imkon beradi. Bu erda har xil O‘qitish usullarini qo‘llashga imkon tug‘iladi.

Kabinet devorlariga O‘quvchilarning mustaqil ish kunikmalarini hosil qilishda erdam beradigan instruktiv materiallar joylashtiriladi. Masalan: “Konspektani qanday yozish kerako‘”, Tyozislar qanday tuzuladi” va hokoza.

har tomonlama jihozlangan va ta’minlangan tarix kabinetida har xil darsdan tashqari ishlarni tashkil qilish mumkin. Masalan, tarixiy tugarak, lektoriya, o‘lkashunoslik burchagini eki tarixiy burchlar, muzey tashkil qilish ishlari, disputlar, viktorinalar, kurgazmalar, tarixiy voqea guvohlari bilan uchrashuvlar, tarixiy byulletenlar chiqarish, devoriy gaeta chiqarish, darsdan tashqari O‘qishlar tashkil qilish va h.

Demak, tarix kabinetlarida O‘qitish jaraenida ta’lim-tarbiyaga kompleks endashuv amalga oshiriladi.

Darsdan tashqarida o‘tkaziladigan fan bo‘yicha tarbiyaviy ish-darsdan tashqari eki sinfdan tashqari ish deb ataladi. U O‘quvchida adab-ahloqni shakllashtirishga mehnatsevarlik, har bir ishda javobgarlikni seza bilishga imkon beradi. Sinfdan tashqari ishda kitob, ma’lumotnoma adabietlar bilan ishlashish, referat yozish. retsenzilash, baenat qilish o‘rganiladi. Lekin sinfdan tashqari ishning o‘ziga xos tomonlari bor:

Birinchidan, sinfdan tashqari dars ixtieriylik xarakterga ega bo‘ladi. Uning o‘tkazilish vaqti O‘qituvchi tomonidan belgilanadi. Iqtieriylik O‘quvchilarning yakka imkoniyatlarini, tashabbuslarini (initsiativa) bilishga erdam beradi.

Ikkinchidan sinfdan tashqari ish mazmunini tinglashda O‘qituvchi erkin bo‘ladi (dars mazmuni esa davlat dasturi bilan belgilanar edi).

Uchinchidan, sinfdan tashqari ishda O‘quvchilarning psixologik va esh xususiyatlarini hisobga olish uchun imkon tug‘iladi. Unda har xil ish formalarini qo‘llanish mumkin

Turtinchidan, O‘quvchilar arxiv, kutubxona, muzeylarda bo‘lib, tadqiqot elementlaridan oydalanish hisobidan o‘zlarining intellektulligini, amaliy kunikmalarini hosil qilishlari mumkin.

Besinchidan, darsning o‘ziga nisbatan, sinfdan tashqari ishda hozirgi davr bilan yaqindan aloqa o‘rnatiladi. Sinfdan tashqari ish bilan dars chambarchas bir-biri bilan bog‘lanishgan. Ularning ikkisi ham bitta masalani echadi. Darsdagi bitim, sinfdan tashqari ishda kengaytiriladi. Dars kabi sinfdan tashqari ish ham barcha O‘quvchilan uchun shart

Sinfdan tashqari ish bo‘yicha metodlar klassifikatsiyasi r0 yillarda uslubchi V.N.Bernadskiy tomonidan beriladi. Unda r yo‘nalish bulib ko‘rsatiladi. q) kitob bilan ishlash asosidagi sinfdan tashqari O‘qish. w) Kurgazmalilik bilan ishlash asosida esdaliklar, kinofilmlar, tasviriy ko‘rsatmalilik orqali tarixni o‘rganish e) O‘qituvchining jonli nutqi asosida suhbat, darsdan tashqari ma’ruza r) tarixiy materialning O‘quvchilar tomonidan faol qabul qilinishi va qayta ishlanishi asosida referatlar, disputlar, uyinlar o‘tkazish. V.N.Bernadskiy sinfdan tashqari ishning asosiy tashkiliy formasini tugarak (krujok) deb hisoblaydi.

Tarix bo‘yicha sinfdan tashqari ish nazariyasini ishlab chiqishga A.F.Rodin ham ma’lum qissa qo‘shdi. U sinfdan tashqari ishning ommaviy formasini tavsiya qildi. Kitob O‘qish (tovushlab), ma’ruza, konferensi\ya, kecha va konkurslar, ekskursiyalar.

Nazariya masalasini uslubchi A.A.Vagin davom ettiradi. U bilim manbalari bo‘yicha sinfdan tashqari ish turlarining klassifikatsiyasini berdi (O‘qituvchining jonli so‘zi, bosma matn bilan ishlash, ko‘rsatmalilik bilan ishlash) va u sinfdan tashqari ishning qt tashkiliy formasini tavsiya qiladi: sinfdan tashqari O‘qish, tarixiy o‘lkashunoslik, ekskursiya, tugaraklar va h.

qoui yilda nashr etilgan “Metodika obucheniya istorii v sredney shkole” kitobida q-maktabda darsdan tashqari ish” degan termin ilmiy muammlaga kirgizildi. Uning mualliflari bu terminni ”sinfdan tashqari ish” o‘rniga qo‘llanishni tavsiya qiladi. Lekin bu ikkisi ham qo‘llanib keladi.

Uslubchi I.Z.Ozerskiyning ”Tarix bo‘yicha sinfdan tashqari O‘qish ishlariga boshchilik” qo‘llanmasida tarixiy bilim berishga badiiy adabietning rolini ko‘rsatadi, o‘nda har xil eshdagi O‘quvchilarning o‘ndan foydalanishga boshchilik qilish tamoyillari (pritsip), kitob bilan ishlash usullari bo‘yicha metodik ko‘rsatmalar beriladi. A.F.Rodin va YU.E.Sokolovskiyning “Tarix bo‘yicha ekskursiya ishi” (M.,19o‘4) asarida saexat ishlari tajribasi beriladi.

Maktabda har xil tarixiy kechalar tashkil qilish mumkin. Maslana bunda ”Tarixiy mavzulardagi inssenirovkalar. Sinfdan tashqari ish bo‘yicha O‘qituvchilar uchun qo‘llanma” dan (M., qour ) foydalanishga bo‘ladi. Unda №adimgi Misr, Bobil, №adimgi Gretsiya va o‘rta asrlar bo‘yicha to‘rtta kecha o‘tkazilishning mazmuni beriladi. (VI-VII sinf uchun), G.A.Kulaginning ”Tarix bo‘yicha q00 uyin” (M., 19hh) asarida V-X sinflar uchun eki xususiyatlari hisobga olingan holda tarixiy mavzudagi o‘yin formalari berilgan.

Sinfdan tashqari ishning mazmuni w yo‘nalish bo‘yicha amalga oshiriladi.

q) darsdan o‘zlashtirilgan tarixiy bilimlarini kengaytirish va chuqurlashtirish.

w) o‘lkushunoslik materiallarini o‘rganish

Masalan, dars paytida hozirgi rivojlanish bosqichi haqida tushuncha beriladigan bo‘lsa, unga mos ravishda sinfdan tashqari ish paytida o‘zbekiston Respublikasi Pryozidentining asarlarini, Oliy Majlis sessiyasi materiallarini, yangi adabietlar va davriy matbuot orqali chet el, xorijiy xabar-intilishlari bilan chuqurroq tanishiladi.

Ulkashunoslik ish olib borishda shahar ovul, o‘lkamiz va maktab tarixi o‘rganiladi. Tarixiy voqealar davrlarga bo‘lib tashlanadi. o‘lkamizdagi odamlar haeti, ma’lum shaxslarning bibliografiyasi, xotiralar o‘rganiladi. o‘lkani arxeologiya va kompleks (iqtisodiy, harbiy, madaniy tarixi) o‘rganish amalga oshiriladi.

Sinfdan tashqari ish mazmuni har xil tarbiyaviy ishlar bilan bog‘liq. Masalan, arxitektura, skulptura, jivopis, muzika va h-estetik tarbiya beradi. Umuman o‘tmishni o‘rganish-milliy qadriyatlarni sevishga tarbiyalaydi. Bunda tarix uqitishdagi umumiy maqsad, o‘tmishni format qilish. o‘rganish orqali kelajakka ishonch hosil qilishdan iboratdir.

Sinfdan tashqari ish formalari har xil: o‘quvchilarning soniga qaray ommaviy va frontal formasi bo‘lib, uncha kechalar, konferensiya, miting kiradi, guruhlik ishi tugaraklik (tugarak, seksiya ishlari kiradi), bo‘lib bo‘linadi.

Ishning davomiyligi bo‘yicha: tizimli (sistemali) va epizodik bo‘lib bo‘linadi. Tizimliga O‘quv yili davomida, hattoki bir necha yilga chuziladiki (tugarak, muzey tashkil qilish va unda ish olib borish), utkazladigan ishlar kiradi.

Epizodik-bu faxriylar bilan uchrashish, saexatlar, tarixiy gazeta eki byulleten chiqarish va h.b.h

Ish formalarini tanlashda O‘qituvchi O‘quvchilarning esh xususiyatlarini hisobga oladi. Masalan, tarixiy kechalarni o‘tkazish V-VIII sinflar uchun, konferensiyalar esa, “kruglыy stol” bo‘lar yuqori sinf O‘quvchilariga tug‘ri keladi.

Sinfdan tashqari kitob O‘qish har tomonlama ahamiyatli. o‘nda eng avvalo, bu ishga boshchilik qilishni w etapga bo‘lish mumkin: 10 Kitobni propoganda qilish; g‘) uning mazmunini o‘zlashtirishga boshchilik qilish.

Kitoblarni proroganda qilishni qaraymiz. Birinchidan aniq tarix kursi bo‘yicha ma’lum eshdagilar uchun badiiy adabietlar tizimti tavsiya qilinadi. Urtacha sanlarda buning bilim cheklanishga bo‘lmaydi. Kitoblarga qisqacha annotatsiya berilgan va bezalgan plakatlardan foydalanish, kitoblar kurgazmasini tashkil qilish mumkin. Bunday kurgazma ma’lum bir mazmuni o‘rganishdan oldin o‘tkaziladi. Kurgazma kurs bo‘yicha ham o‘tkaziladi. “№adimgi dune tarixi bo‘yicha nima O‘qish kerak”, ayrim mavzu bo‘yicha: “XIII asr fransuz revolyusiyasi tarixi haqida nima O‘qish kerako‘”, aniq muommalar bo‘yicha masalan “Texnikaning rivojlanish haqida nima O‘qish kerako‘ kabi savollarga javob tarixasida javob beriladi.

Ko‘pincha, IV-VII sinflarda O‘qilgan kitoblar bo‘yicha suhbat yurgiziladi. U bo‘yicha qo‘yidagi eslatma (pamyatka) berish mumkin:

1)Kitobning muallifi kimo‘

w) Kitobda qaysi davr va qanday tarixiy voqealar haqida aytiladi.

e) Kitobdagi qaysi qahramonlarni ayta olamizo‘

Ularda sizning munosabatingizo‘

r) Kitobda sizga yana qanday kitoblari boro‘

5) Bu muallifning yana qanday kitoblari boro‘

Uslubi I.Z. Ozerskiy tomonidan tavsiya qilingan O‘qilgan kitoblar bo‘yicha kundalik tuzishning inamunaviy ahamiyatga ega:

Shuningdek, O‘qilgan kitoblar bo‘yicha og‘zaki jurnal tashkil qilishga bo‘ladi. Masalan: “№adimgi Gretsiya (YUnoniston)” mavzusini tanlaymiz. Jurnalning q-betida N.Kunning ”№adimgi Gretsiya afsona va miflari”, L.Uspenskiyning ”№adimgi Gretsiya miflari”, V.Smirnovning “Ellada qahramonlari” kitoblari bo‘yicha bo‘ladi. w-beti: L.Voronovning “Salamin qahramoni”, ”Zevs ug‘li”, “V glubi vekov”, V.YAnning ”№urg‘onlardagi olovlar”, R.Rubinshteynning ”Kserks nimaga dengizni kechib o‘tdi”, L.Mityaevning “Kelajak komandirlar kitobi” asarlari bo‘yicha) e-beti: №adimgi grek teatriga bag‘ishlanadi. L.Govorovning “Alkamen-teatr bolasi”, D.Tridning ”Fialka gulchambari” kitoblari bo‘yicha so‘z etiladi.

Sinfdan tashqari ishda tarixiy tugaraklar, tarixiy kecha va olimpiadalar, muzeylarni tashkil qilish ham ma’lum ahamiyat kasb etadi.