Abdulla qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika


Bfamlikdan  hazar  qilgan  uyg‘oqlik,  iztirobdan  o ‘zini  topgan  o‘zlik  bu



Download 2,19 Mb.
Pdf ko'rish
bet43/50
Sana31.12.2021
Hajmi2,19 Mb.
#259850
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   50
Bog'liq
ijodkor konsepsiyasi va poetik obraz

Bfamlikdan  hazar  qilgan  uyg‘oqlik,  iztirobdan  o ‘zini  topgan  o‘zlik  bu 

■aydlikka  qarshi  beshavqat  kurashish,  maydakashlig-u  meshchanlikka  qarshi 

mi bir qanoatga to‘la ko‘ngil ila peshvoz chiqish demakdir.  Shuning uchun ham 

ptirobli  hayajon  bilan,  ko‘ngilda  chuqur  bir  dard  bilan  insonning  insonday 

Kshini  istaydi,  yaxshilik,  ezgulik,  oliyjanoblik,  mehr  -   muhabbat,  shafqat  va 

p o w a t g ‘alaba qozonishini qo‘msaydi:

bqt bizni ko‘ngilchan qishdan ayirdi,

■wnayoq qor edi, yumshoq va gurtuk.

pmiq poyondozda yurgan shoh kabi

iq o m i tepkilab bemalol yurdik.

|y o g ‘i bahordir, bahor beshavqat,

юо yo‘laklarda qizg‘aldoq unar.

68



Endi yashab bo‘lmas gullami toptab,

lash bilan yurmoqni qilmasak hunar. 

(“Ayolg‘u ” , B-25)

ko‘rib  turganimizdek,  shoir  “bahor”  obraziga juda  katta  ma’no  yuklaydi.  Uning 

feshqa  ko‘plab  she’rlarida  bahor,  umuman  tabiat  tasviri  ismsiz  tuyg‘ulami 

■sirchan  poetik  ifodalash  vositasi  emas,  balki  unda  shu  tuyg‘ular  uyg‘otgan 

■D'zal maqsadning o'zidir.  Xususan, bahor bu go‘zallik sari intilish, ilohga yanada 

Laqinlashish,  Olloh nurining  borliqda yanada ravshan jilvalanishi,  insonni-da  o‘z 

hsliga, o‘zligiga tortilib, ruhoniyatidagi ilohiylikni bahor kabi namoyon etishiga bir 

fckoniyat,  qalbidagi  qat-qat  zanglardan  xalos  bo‘lib,  qaqnus  qush  singari  bir 

■lkinib, chir aylanib, nokomillikka qarshi iztirob chekish baxtidan vujudga kelgan 

Lur ila ilohga yovuqlik sari kuchli ichikish, sog‘inch timsolidir:

■uddi birinchi bor kelganday bahor,

Endi gullayotgan singari gullar,

baraxtlar shu bugun kiyganday qabo -

ferk quchgani yanglig4  och, yupun qullar,

Hech kim qilmaganday hali xiyonat,

Ro‘baro‘ kelganday ishqqa ilk bora,

Kulib boqqaniday yig‘loqi omad

Bunchalar entikding, yurak bechora? 

(“B ahorni q arsh ilab ” 1987. В -  81)

Bu  qadar  intiqlik,  bu  qadar  umidvorlik  neehun?! 

Faxriyoming  poetik 

punyosida  bir  ko‘p  real  narsalar  o‘z  realligini  saqlab  turadi,  biroq  ayni  choqda 

thoiming kechinmalari tufayli yangi sifatlar, yangi belgilar, yangi ranglar va yana 

[ramziy  mazmun  ham  kasb  etadi.  Bu  olamda  ko‘z  yoshi  -   tuyg‘ulшlli  oshkor 

niluVchi  va  ayni  choqda  iztirob  chekish  lazzati,  ruhsizlikdan  qutqarguvchi  amal, 

layol  -  otashin  sevgiga  loyiq  zot  va  ayni  choqda  ko‘ngilni  eng  sirli  ko'ylarga

69



Ishlovchi nafis xayol, yashash -  sevish iztirobi yoki musibat chekish imkoni, oy 

rniung va nafis so‘lg‘inlik va ayni choqda bir to‘linib, bir ingichka tortgan hijron 

I  hokazo.  “Bahor  uyg‘onish  fasli”  degan  hammaga  ayon  o‘xshatishga  asosan 

Ibiat  manzaralari  tasvirlangandek  ko‘rinayotgan  quyidagi  she’rdan  esa  biz 

■Diming  sirlarga  boy  poetik  olamidan  mavjud  manzarani  tamoman  o‘zgacha 

lazmunda anglaymiz:

Jahor kelar dalalarga to‘rkunlab,

fashlar ham qaytadi olis -  yaqindan

Kshki uyqusidan uyg‘onar millat,

Bmbumg‘lar  bola ko‘rar chaqindan.

fearalar gumburlar, qah -  qah urar gul -

bog* lami uyg‘otar momoguldirak.

Dalalar ko‘k kiyar - ayoz qolar tul,

iuyoshni qitiqlab maysa kuldirar. 

(“Ayolg‘u”, B-50)

Bu  erka bahor nechun bu  qadar jar solib kelmoqda,  u  nimalar haqda bong 

Irmoqda?...  Shoir uchun u erka  bahor emas, u donishmand, u ruhavzo, u nurposh,

■  mudroq  ruhni  uyg‘otish  uchun  bong  urmoqda  bo‘lgan  bedor  xabardorlik. 

JQishki uyqusidan uyg‘onar millat” satrining o‘zi tafakkurimizni ancha zo‘r berib 

Ishlashga boshlaydi. Xo‘sh, “qish” obrazi shoir poeziyasida qanday badiiy—estetik 

■ma’no tashiydi.  “Qish chillasi” (1985, В — 146)  nomli she’rdan taqqoslar axtarib 

ko‘ramiz: 

’’Janub  bizdan olislab ketdi, Shimol keldi surilib yaqin. Q orlar bilan 

siyladi  bizni,  Ruhimizni  ko‘tardi  tag‘in”. 

Demak, qish aslo ruhsizlik fasli emas,

! aksincha, u insonning ozurda ruhini nihoyatda avaylab,  uni ko‘tarishga urinuvchi 

mushfiq  mehribon.  Ammo  insonning  o‘zi  qishdan  ruhsiz  vujudining  o‘tkinchi 

fcromi  uchun  yupanch  izlaydi-yu  tobora  pastlab,  yo‘qolib  borayotgan  ruhining 

Bcamoli  uchun  qayg‘urmaydi:  “Ruhning  qanotiga  osildik,  Sho‘rlik  bizni

70



■Ttarolmadi.  Dalalarda  yer  chopaverib,  Bellarida  mador  qolmabdi”.  Bu  she’r 

■85-yil -  sobiq sho‘rolar  davrining siyosati  inson  umrini turli davlat rejalari-yu 

blg‘onchi  ideallarga  kishanlab  tashlagan  bir  vaqtda yozilgan.  E’tibor  qiladigan 

■Flsak, ketmon chopaverib jismning emas, ruhning “bellarida mador qolmabdi”, u 

Boyatda toliqqan.  Insonni quldek ishlashi, manfaatsiz mehnati uning ruhini mana 

aamday  mayib  qilib  qo‘yadiki,  munis  qish  unga  o ‘zining  oppoq  qorlari  bilan, 

■kunati  bilan bir pas orom bag‘ishlamoqchi  bo‘lganda  ham  u ko‘kragini yerdan 

fcD'tara 

olmaydi.  Bunday ruh  bilan qolgan loqayd odam endi quruq jismga aylandi 

Bqoldi, 


ayni  shuni  kutib  turgan  “qon  isini  olgan  kalxat”  hamlaga  shay  holda 

■rydo  bo‘ldi:  “Turg‘izmadik yiqilgan ruhni,  Qanotiga bosmadik malham...  Paydo 

lo‘lar qaydandir  shunda Qon  isini  olgan  bir kalxat”.  Insondagi  so'nmas  va ezgu 

fchgina uni  go‘zallikka,  ijodkorlikka undaydi.  Odamlardagi  shaxslik tuyg‘ularini 

jpavh  etish,  ular  umrining  mazmunsizligi,  shafqatsiz  siyosat  yurgizish  orqasida 

■ami  ijodkorlikka  emas,  ijrochilikka  mahkum  etgan  hukmron  mafkura  — 

Bonsiragan kalxat” endi  bemalol  loqaydlikka ko‘nikkan vujudni  isyonkor ruhdan 

■osuvo  qilishi  mumkin: 

“ Q anotlari  qonga  bo‘yalgan  R uh  q o rla rd a   o‘rm alar 

endi.  K a tta la r  q a rta d a n   bo‘sham as,  B olakaylar  o‘ynaydi  “K inder” .  Hech 

kimning  u  bilan ishi yo‘q,  Q irchillaydi d ala la rd a  qish.  Uxlab y o ta r bogMarda 

bahor, Q o r ostida uxlaydi yum ush” .

Faxriyor estetikasida  go‘zallik -  bu  inson  erkida,  hurfikrliligida,  millatning 

bzodligidadir. 

Shoir 

ushbu  konsepsiyani  mazkur  she’ming  intihosida  ham 



lavqulodda  o‘ziga  xoslik  bilan  badiiy  talqin  qilgan: 

“ G ul  unm agay,  ko‘karm as 

giyoh  R uhning  qoni  to‘kilgan  yerdan.  Shu  ta q ird a   undirm oq  uchun  Xudo 

pizga  p axtani  b erg an ”. 

Shoir  paxtani 

oq  oltin,  millatning  faxr-u  iftixori, 

fe'zbekning tashrif qog‘ozi, sha’nu sharaf, qadr-qimmatning yagona o‘lchov birligi 

pifatida  ulug‘lab,  tirik  insonlar taqdirini  butunlay  unga bog‘lab,  ularga  inson  deb 

pmas,  faqat  paxtakor  deb  qaragan  yakkahokim  hukumatning  qabih  siyosatini, 

Insondagi  go‘zal  ruhiyatni  sindirgan  og‘ir  paxta  yetishtirish  mehnatini,  uzzukun 

aonini  jabborga  bergudik  o‘lib  -  tirilib  dalalarda  timirskilanishi  orqasida  mutelik 

jchohiga botayotgan  millatning  fojiasini  to‘rt misrada qamrab  olib,  davming soxta

71



■safasini  shafqatsiz  ochib  tashlaydi.  Umuman  olganda,  Faxriyoming  80- 

■ardagi  ijodida jamiyat  illatlarini  oshkora  fosh  etish,  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  ayblash 

■Trtib  turadi.  U  yaratgan  obrazlarda  tuyg‘u  va  tafakkur  uyg‘unligi  badiiy 

pviming  nihoyatda  original  va  moddiy  ko‘rinish  olishini  ta’minlaydi.  Masalan, 

sz ko‘p  bora tilga  olgan  “bahor”  obrazidagi  estetik yuk  “gul”  obrazi  bilan tugal 

■azmun hosil qiladi:

Bahor hech narsani esdan chiqarmas.

■ar safar gul qo‘yar

par bir qabr poyiga 

(1988. В -  27)

“Milliy poeziyamiz tarixida birgina qatordan iborat butun boshli  she’r hech 

gachon  bo‘lmagan.  Anvar  Obidjon,  Tohir  Qahhor,  Faxriyor,  Ulug‘bek  Hamdam 

punday  she’rlar  yozishdi.Quvonarlisi  shundaki,  Bunday  she’rlar  atama  yasash 

■oki axborot berishga emas,  balki muayyan ruhiy kayfiyatni ifodalashga, o‘zgacha 

pyg‘u baxsh etishga xizmat qilgan: “Go‘rlar qisir — tug‘ishdan qolgan” (Faxriyor). 

btiqlol davri she’riyatining qisqalikka intilishi shunchaki modaning ketidan quvish 

k)‘lmay,  chuqur  mantiqqa  ega”  ,  degan  edi  taniqli  adabiyotshunos  olim  Q. 

Yo‘ldoshev  she’riyatimizning  o‘ziga  xos  yutug‘i  bo‘layotgan  yuqoridagi  kabi 

qisqa  she’rlar  haqida.  Darhaqiqat,  bor — yo‘g‘i  uch  satrdan  iborat  ushbu  she’rda 

poetik  obraz  ham,  unga  yuklangan  mazmun  ham  zalvarli.  Shu  uch  satr  she’r 

©‘quvchini  bu  o‘tkinchi  umr  va  uning  mohiyati  haqida  chuqur  o‘yga  tolishga 

indaydi.  Bahor nima?  U  ezgulik  ramzi.  Gul  -  u  ezgulik  vositasi,  qabrlar -  umr 

cftkinchiligi,  ruh  abadiyligi,  inson  yaralishdan  toki  o‘limga  qadar  mehrga, 

rupanchga,  e’tiborga  intiqligi  ramzidir.  Inson  nechun  ezguliklar  qilishga 

ihoshilmaydi  yoki  har  bir  yaxshi  amalidan  nenidir kutadi,  tama  qiladi,  hamisha 

mdod  so‘raydi,  bir — biriga  beg‘araz  yordam,  mehr,  savob  ko‘rsatolmaydi,  yoki 

imehmi  ham minnatga o£raydi.  Vaholanki, bahor bu amallami hech qiyinchiliksiz, 

limdodu tamalarsiz amalga oshiradi, tiriklamigina emas, marhumlar  ko‘nglini ham

*' К,озокбой Йулдошев “Ёник суз” “Янги аср авлоди”, 2006 йил, Б -  193.

7 2



pod  etadi,  “Hech  kim  bilan  ishi  yo‘q  uning,  0 ‘z  holicha  gullab  yotadi.  Sen 

lahorga  tosh  otgan  kuning  Daraxtlari  kurtak  otadi...  Uning  senga xizmati  xolis, 

liishlaringni Oyga ichirar. Baxtga qarshi, o‘ng kelib qolsa  Ijobati uchun kechirar, 

leydi  shoir  to‘plamdan  o‘rin  olgan  “Uch  bitik”  nomli  she’rida (B — 51). Uning 

Ifoiat bilan  bog‘liq  timsollarida namoyon b.o‘lgan yetakchi  konsepsiyalardan biri 

pu 


-  hayotni, go‘zallikni  ulug‘lash .orqali  xunuklikka qarshi  kurashdir.  Yuqorida 

reltirilgan  she’rdagi “gul”  va “tosh”  obrazlarining o‘zida inson kechinmalarining 

loyat  boy  va  rangin  qirralari  o‘z  ifodasini  topgan.  “Gul”  go‘zallik,  ezgulik, 

bfislik, yorug* niyatlar timsoli bo‘lsa, “tosh” obrazida shoir bag‘ri toshlik, yaxshi 

femidlarga, ezguliklar va ezgu o‘ylarga o‘rin qolmaydigan, muhtojlik sezmaydigan 

■albsizlik makoni singari mazmunlami ifodalaydi. Ko‘rib o‘tganimizdek, ona yurt 

pbiati  shoir  uchun  badiiy  topilmalar  uchun  obyekt  ,  fikrini  badiiylikka  o‘rash 

Ichun vosita  emas,  balki  unga bebaho  “hikmatlami  oshkor etuvchi  boqiy ustoz” 

p o ‘mon Rahimjonov)dir.

Faxriyoming  “Ayolg'u”  to‘plamiga  kirgan  she’rlarida  tabiat  bilan  bog‘liq 

» ’zi  bir  poetik  timsollami  kuzatishlarimiz  natijasida  quyidagi  xulosalarga 

leldik:


I.  Shoir poetik timsolga asos qilib olgan narsalardan uzoqlashib ketmaydi. U tabiat 

■ra  inson  talqinlarida  umumbashariy  mohiyatga  ega go‘zal  badiiyat namunalarini 

iaratadi.

K.  Poetik  obrazlar  shunchaki  she’rga joziba,  ohang,  rang  beruvchi  vosita  emas, 

palki fikr tashuvchi, yuk ko‘taruvchi vositadir.

3.  Shoir  tabiat  bilan  bog'liq  poetik  timsollaming  she’riyat  uchun  imkoniyatlari 

Bieksiz ekanligini ko‘rsata oladi.

Maktab  va  akademik  litseylarda  Istiqlol  davri  she’riyatini  o‘rgatish  borasidagi 

lyrim fikr va mulohazalarimizni quyidagicha xulosalaymiz:

I.  Sinfdan  tashqari  o‘qish  darslari  erkin  dars  hisoblanadi.  Unda  o'quvchilaming 

titobxonlik  qiziqishlari,  bilim  doirasi,  estetik  taassurot,  badiiy  obrazlami  idrok 

gtishi, ijodkorligi, faol kitobxonga xos ko‘nikma va malakalari rivojlanadi.

73



В  She’riyat  tahlili  va  adabiy  o‘qish  kabi  qo‘shimcha  darslarga  quyidagicha 

■stodik  tavsiyalar  berilishi  mumkin:  darsni  kirish  suhbati  bilan  boshlash;  darsda 

rquvchilar  o‘qigan  kitoblar,  asarlami  hisobga  olish;  darsda  o‘qish  uchun  yangi 

parlar tavsiya  qilish;  mashg‘ulotda  o‘rganilganlar yuzasidan tahlillar olib  borish; 

■oir  asarlari  yuzasidan  ko‘rgazmalar  tayyorlash,  u  haqida  ma’lumotlar  to‘plash, 

Ibomlar  tayyorlash,  kitobxonlik  kundaligi  yuritish;  she’rlardan  namunalar 

pdlatish  va  “Ifodali  o‘qish  tanlovi”ni  tashkil  qilish;  muayyan  she’riy  asar  yoki 

p'plamga mutanosib rasmlar ishlash.

74



UM UM IY XULOSALAR


Download 2,19 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   39   40   41   42   43   44   45   46   ...   50




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish