Abdulla Qodiriy nomidagi jdpi litseyi ona tili va adabiyot fani o‘qituvchisi irmatov azamatning I bosqich o‘quvchilari uchun ona tili fanidan tayyorlagan darsi

2. Narsa oti yasovchi qo‘shimchalar.

• -q qo‘shimchasi “a” unlisi bilan tugagan fe’llarga qo‘shilganda, “a” unlisi “o” shaklida talaffuz qilinadi va shunday yoziladi: bo‘ya+q=bo‘yoq, tara+q=taroq kabi.

-gich (suzgich),

-qich (qisqich),

-kich (keskich),

-g‘ich (chizg‘ich),

-gi (supurgi),

-qi (chopqi),

-ki (tepki),

-g‘i (yonilg‘i),

-k (kurak),

-q (bo‘yoq),

-oq (o‘roq),

-indi (chiqindi),

-ma (tugma),

-im (kiyim),

-don (guldon)

O‘rin-joy oti yasovchi qo‘shimchalar

• -zor: gulzor, olmazor;
• -loq: toshloq, qumloq;
• -iston: O‘zbekiston, guliston;
• -goh: oromgoh, ziyoratgoh.

Faoliyat-jarayon oti yasovchi qo‘shimchalar.

• ESLATMA: -chilik qo‘shimchasini –chi+-lik qo‘shimchalaridan FARQLANG!!!
• -chilik: yigitchilik, kulolchilik;
• -chi+-lik: suvoq+chi+lik, pilla+chi+lik

• -lik: zargarlik, temirchilik;
• -chilik: tirikchilik, dehqonchilik;
• -garchilik: yog‘ingarchilik, loygarchilik;
• -im: terim; -ik: ko‘rik; -iq: chopiq.

SO‘Z YASOVCHI QO‘SHIMCHA QO‘SHISH ORQALI TURLI SO‘Z TURKUMLARIDAN OT YASALISHI

• OT+so‘z yasovchi qo‘shimcha=ot: sport+chi, o‘rik+zor;
• SIFAT+so‘z yasovchi qo‘shimcha=ot: qiziq+chi, ahil+lik;
• SON+so‘z yasovchi qo‘shimcha=ot: bir+lik;
• OLMOSh+so‘z yasovchi qo‘shimcha=ot: o‘z+lik;
• FE’L+so‘z yasovchi qo‘shimcha=ot: yon+g‘in, ela+k;
• RAVISh+so‘z yasovchi qo‘shimcha=ot: ko‘p+lik, tez+lik;
• UNDOV SO‘Z+SO‘Z yasovchi qo‘shimcha=ot: haybarakalla+chi;
• TAQLID SO‘Z+SO‘Z yasovchi qo‘shimcha=ot: qahqah+a, qars+ak;
• MODAL SO‘Z+SO‘Z yasovchi qo‘shimcha=ot: bor+lik, yo‘q+lik.

QO‘SHMA OTLARNING TUZILISHIGA KO‘RA TURLARI

• Ikki asosdan tashkil topgan qo‘shma otlar:

qo‘lqop, belkurak, oltingugurt;

• Uch asosdan tashkil topgan qo‘shma otlar:

namozshomgul, gultojixo‘roz, gulhamishabahor.

QO‘SHMA OTLARNING YOZILISHIGA KO‘RA TURLARI

• Ajratib yoziladigan qo‘shma otlar:

Markaziy Osiyo, Quyi Chirchiq;

• Qo‘shib yoziladigan qo‘shma otlar:

qorbo‘ron, ko‘ksulton, kungaboqar.

QO‘SHMA OT QISMLARINING QAYSI SO‘Z TURKUMLARIDAN TASHKIL TOPISHI

• OT+OT=OT: belbog‘, asalari, qo‘larra;
• OT+FE’L=OT: beshiktebratar, o‘rinbosar, otboqar;
• SON+OT=OT: To‘rtko‘l, qirqoyoq, mingboshi;
• SIFAT+OT=OT: achchiqtosh, qizilishton, olaqarg‘a;
• FE’L+OT=OT: Urto‘qmoq (afsona), kiryuvdi (marosim).

MUSTAHKAMLASH

• 1. Tadbirimizga muhandislar, shifokorlar, o‘qituvchilar, hisobchilar, iste’dodli qalamkashlar tashrif buyurishadi.
• Ushbu gapda ismlar guruhiga mansub nechta yasama ot qatnashgan?
• A) 6 ta
• B) 5 ta
• C) 4 ta
• D) 3 ta

MUSTAHKAMLASH

• 1. Tadbirimizga muhandislar, shifokorlar, o‘qituvchilar, hisobchilar, iste’dodli qalamkashlar tashrif buyurishadi.
• Ushbu gapda ismlar guruhiga mansub nechta yasama ot qatnashgan?
• A) 6 ta
• B) 5 ta
• C) 4 ta
• D) 3 ta

MUSTAHKAMLASH

• 2. Qaysi javobda to‘ldiruvchi vazifasida kelgan yasama narsa oti qatnashgan?
• A) Kissasida yarimta o‘chirg‘ichi va kecha ochgan qalami bor ekan.
• B) G‘ildiraklarning bir maromda taraqlab, tebranishidan ko‘zim ilinibdi.
• C) Qovurdoq antiqa bo‘lgan ekan, ochig‘ini aytsam, bunaqa shirin go‘shtni umrimda yemagan edim.
• D) Eshikni ochishim bilan dadam qo‘lidagi gazetasini, oyim supurgini tashlab yubordi.

MUSTAHKAMLASH

• 2. Qaysi javobda to‘ldiruvchi vazifasida kelgan yasama narsa oti qatnashgan?
• A) Kissasida yarimta o‘chirg‘ichi va kecha ochgan qalami bor ekan.
• B) G‘ildiraklarning bir maromda taraqlab, tebranishidan ko‘zim ilinibdi.
• C) Qovurdoq antiqa bo‘lgan ekan, ochig‘ini aytsam, bunaqa shirin go‘shtni umrimda yemagan edim.
• D) Eshikni ochishim bilan dadam qo‘lidagi gazetasini, oyim supurgini tashlab yubordi.

UYGA VAZIFA

• 1. “Qorako‘z majnun” hikoyasidan yasama otlarni toping va izohlang.
• 2. Qaysi so‘z turkumlaridan so‘z yasovchi qo‘shimchalar qo‘shish orqali ot yasalganligini aniqlang.
• 3. So‘z qo‘shish orqali yasalgan qo‘shma otlarning qaysi so‘z turkumlaridan hosil qilinganligiga izoh bering.
• @Onatili_JDPI_litseyi

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!