Abdulla qahorni "Sarob " romani,hikoyalari "O'gri " bemor anor asarlarini uqish va tahlil qilish Reja



Download 0,66 Mb.
bet13/31
Sana12.12.2022
Hajmi0,66 Mb.
#883817
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   31
Bog'liq
1-dars. Abdulla Qahhor “O‘tmishdan ertaklar” qissasi va “Sarob”

P. Qodirovning romanlari.
P. Qodirov o`zbek adabiyotini barkamol romanlar bilan boyitdi. Bu ro –
manlar davrning, zamonnig muhim ijtimoiy, insoniy muammolarini haqqo-
niy ko`rsatish, qahramonlar hayoti va jonli xarakterlar pishiq va terin ishla-
nishi jihatidan o`ziga xos.
P. Qodirov Abdulla Qahhorning shogirdi. Uning ijodini ilmiy jihatdan
ham chuqur o`rgangan. Ustozning shogirdiga ham inson, ham yozuvchi
sifatida ta`siri kuchli. Shu ma`noda P. Qodirov birorta asarida hayot haqi –
qatiga zid ish tutmadi, mafkurabozlikka berilmadi, shaxsiy manfaatlar yo`-
lida asarini kimlarningdir manfaatiga moslamadi. Aksincha, u romanlarida
dolzarb va murakkab masalalarni birinchidan bo`lib yoritdi.
Yozuvchi romanlarida qahramonlar harakatidagi kenglik va miqyosni
ko`rsatishdan ko`ra, ular ruhiyatidagi nozik nuqtalargacha kirib borishga
intiladi. So`z sehri bilan tuyg`ularni tilga kiritadi. Hayot manzaralari,
davr muammolari voqealar, hodisalarni mustaqil tadqiq etishni u, ko`proq,
shularning qalblarda to`yinfan hissiy jarayonlarini aks ettirish orqali amal –
ga oshiradi. Uning “ Uch ildiz “, “ Qora ko`zlar “, “ Olmos kamar “
singari zamonaviy romanlari bu masalada tarixiy salmoq bilan nafas olga-
nidek, “ Yulduzli tunlar “, “ Avlodlar dovoni “, “ Ona lochin vido –
si “ singari tarixiy romanlaridan shunga xizmat qiluvchi “ zamonaviy
ruh va falsafiy tafakkur “ ueurib turadi. Zamonaviy yoki tarixiy mavzuda
bo`lishidan qat`iy nazar, bu romanlarning barchasini birlashtirib turadi –
gan fazilat bor. Bu ularning qahramonlari timsolida millatimizga mansub
go`zal va noyob ma`naviy xislatlarning yorqin aks etishidir.
“ Uch ildiz “ ( 1955 – 1958 ) romanida shaxsga sig`inish oqibatlari
keskin fosh etildi. Asar markaziga oliy o`quv yurtidagi hayot, xususan,
talabalar Mahkam va Gavhar muhabbati qo`yiladi. Biroq ular va ularga
kelib bog`lanuvchi boshqa ko`plab qahramonlar taqdirida davrning dolzarb
muammolari ochila boradi. Bular: odamlarni qo`rqitib, tuhmat qilib, titroq-
da ushlab turishga o`rgangan fakultet dekani Hakimov; ana shunday razil –
lik tufayli nohaq qamalib ketgan tarixchi olim Toshev; ilg`or, xolis, millat –
parvar fikrlari, chor hukumati zamonidagi Andijon qo`zg`oloni haqida ijo –
biy fikr aytgani uchun salkam sinfiy dushmanga chiqarib qo`yilgan Ak –
barov va boshqalardir. Bular mafkura iskanjasida bo`lgan zamon dahshat –
laridan ayrim ko`rinishlar edi. Qadr – qimmat mezoni insiniy fe`l – atvor,
imon, vijdon emas, balki mafkuraviy “ sadoqat “ bo`lib qolgan edi.
Stalin vafotidan so`ng o`tgan asrning 50 – yillari o`rtalarida jamiyatda
Jiddiy yangilanishlar paydo bo`ldi. Yangi dunyoqarashli yoshlar yetishib
chiqdi. Ular tuhmat, ig`vorlarga qarshi dadil va mardona kurash boshladi –
lar. Shular tufayligina Akbarov va Toshev singarilarning hayoti omon qol –
di. Gavhar, Mahkam, Ochil singari yangi dunyoqarashli, imonli, vijdonli
yoshlarning sa`y – harakati bilan Hakimov hamda uning hamtovoq shogirdi
Eshonboyevlar tegishli jazolarini oldilar.
Yozuvchi Akbarov timsolida mustaqil fikrlash masalasini ham ko`tarib
chiqdi. Bu qahramon qiyofasida, ma`lum darajada, adibning o`zini ham
aks etadi. “ Uch ildiz “ romanida hayotdagi mafkurabozlikka barham
berilgani, adolatsizlikka chek qo`yilgani aks ettirilibdi – da, deb tushun –
maslik lozim. Adib avvalgi yillarga nisbatan jamoyatda paydo bo`lgan
yangi qarashlarni, yangi shaxslarni real ko`rsatish qatorida, ularga o`z
ideallarini ham singdiradi.
Yozuvchi talqinicha, insonning insoniyligini mafkura emas, balki ma`na-
viy – ma`rifiy asos belgilaydi. Roman nomiga ham inson taqdiri va qiyofa-
sini muhabbat, el – yurtga fidoyili va bilibdan iborat uch ma`naviy – ma`ri-
fiy ildiz belgilaydi, degan g`oya singdirilgan. Deyarli yarim asar avval ya –
ratilgan “ Uch ildiz “ romani istiqlol davrimiz g`oyalariga k`op jihatlari
biln hamohangdir.
Yozuvchi “ Qora ko`zlar “ ( 1963 – 1966 ) romanida oila, burch, ha –
lollik, e`tiqod, to`g`rilik kabi ma`naviy muammolarning yangi – yangi qir –
ralarini yoritdi. Ma`lumki, asar yozilgan zamonda sho`rolar mamlakatida –
qishloq bo`ladimi, shahar bo`ladimi – hamma yoqda hayot farovon, degan
soxta, yolg`on g`oya hukmron edi. Adib esa, O`zbekistonning olis Oyko`l
qishlog`idagi kishilar ma`naviyatini, yashash tarzini aks ettirish orqali ha –
yotning asl, haqqoniy manzaralarini ko`rsatdi.
Xo`jalik raisi Davlatbekov – manfaatparast va mansabparast. “ Nima bizga
Amerika “ qabilida ish tutib, xo`jalikdagi chorva tuyog`iga qiron keltirish-
ga bir bahya qolgan. “ Davlatbekovchilik “ masalasida Ortiq undan ham
ustasi farang. Kattalarga yaltoqlanish uning suygan oshi. Uning nazarida
vijdon degan ikkinchi, uchinchi darajali matoh. Xuddi shu – vijdonga mu –
nosabat aka – uka Ortiq va Avazni bir – biridan keskin ajratib turadi.
Romanda Hulkar, Jannatoy, Cho`lponoy singari ayollar obrazi chuqur
mehr bilan tasvirlangan. Ularning og`ir, mashaqqatli mehnati, olia, muhab-
bat, qadr – qimmat borasidagi erksizligi, “ hurmatli “ o`zgalar inon – ixti –
yoridan chiqa olmaslogi kuyinchak ehtiros va haqqoniylik bilan yoritilgan.
Alloh odamga ulug` yosh bersa, zakovatni, diyonatni ham qo`shib bersin
ekan. Romandagi Ismat bobo esa bunday emas – teskarisi.
“ Qora ko`zlar “ romanida qishloq hayoti tasvirlangan bo`sa, “ Olmos
kamarda “ ( 1977 ) yozuvchi shaharliklar hayotiga murojaat etdi. Asar
qayta ishlandi.
Yulduzli tunlar romani “ – asar nainki adib ijodi, balki, XX asr o`z-
bek adabiyoti tarixida muhim o`rin tutadi. Sho`rolar bunday asarlar xalq –
ning ko`zini ochdi, isyonkor ruhni charxlaydi, ulug` ota – bobolar orqali
buyuk o`tmishga, ma`naviy qudrat an`analariga intilish va sadoqatni
kuchaytiradi, deb qo`rqdilar va yanglishmadilar. Bu asar ham shunday asar.
1978 – yil bosilib chiqdi, hatto O`zbekiston Davlat mukofotiga sazovor
bo`ldi ( 1981 ). Lekin ko`p o`tmay asar va yozuvchi boshiga ko`p og`ir
kunlar tushdi. Roman matbuotda feodalizmni tar`gib qiluvchi asar sifatida
qoralandi. Muallifga millatchi, burjua yozuvchisi deb tuhmat qilindi. Yangi
zamon, mustaqillik adibni ham, romanni ham xalqqa qaytardi. Bu asar shoh
sarkarda, shoir – benazir inson Z. M. Boburning yorqin siymosi mahorat bn
aks ettirilgan to`laqonli va sermiqyoa badiiy asardir. Roman Bobur siymo –
sini tarixiy haqiqatga mos, badiiy jihatdan jozibali tasvirlashi bilan e`tibor-
li. Humoyun og`ir betob bo`lib yotganida Bobur farzandiga shunday deydi:
Sening betoqatligingga men toqat keltiray! Sening shu og`ir dardingni xu-
do sendan olib menda bersin….
.. Bobur umumiy jimlikda Humoyunning boshidan uch marta aylandi – yu:
- E parvardigor! – deb iltijo qildi. – Menki, Boburmen, agar jon
berish mumkin bo`lsa, umr – u jonimni Humoyunga qurbon qildim! Azro –
yil mening jonimni olsin – u, xudo Humoyunga shifo bersin!”
Humoyun ko`p o`tmay tuzaladi. Bobur qazosi shu voqealarga to`g`ri kela –
di. Bobur Hindistonda saltanatni boshqarganda podsho bo`lishning shon –
shavkati bilab bir qatorda, adadsiz pushaymonlarni, iztiroblarni, yuzi qaro-
lig`larni boshidan kechirgan. Vatan sog`inchi bilan o`rtangan. Shu ma`noda
romanda Bobur ruhi, ichki dunyosi, orzu – armonlarining yuksak mahorati
bilan tasvirlanganini ta`kidlash zarur. Onasi Qutlug` Nigorxonim bilan
Boburning nafas olishdayoq bir – birlarini tushunishlari, inining Xonzoda –
begimni nainki so`z, balki yuark bilan anglay bilishi, shoirning havo emas
ilhom bilan nafas olayotgan betakror sohir holatlaridagi his – hayojonlar
tasviri P. Qodirovning ruhiyat manzaralarini ko`rsatishdagi ustaligidan
dalolat beradi. Qahramon o`z – o`zini ichdan tahlil etadi, qiynayotgan sa –
vollarga shu yo`sinda javob izlaydi va topadi. Zaharlangan Bobur ruhiyati
shunday chiziladi: “Boshidan o`tgan o`lim dahshati hamon xayolidan nari
ketmasdi. Shu qil uzilsa, o`lim deb ataladigan zulmat qa`riga qulab tushi –
shini 2 kun davomida muttassil his qilish unda yashash istagini behad ku –
chaytirib yuborgan edi. Hayotning bir lahzasi uchquni dunyoning barcha
boyliklari – yu, toj –u taxtlaridan ham aziz ekanligi unga astoydil sezildi”.
Qahramon ruhiyatini teran, jonli, samimiy ochish o`z – o`zidan bo`ladi –
gan ish emas. Buning uchun yozuvchu bunday his – tuyg`ularni o`z qalbi-
dan o`tkaza olishi kerak. Mustaqillik davriga kelib, “ Yulduzli tunlar“dek tarixiy asarning qadr –qimmati, ahamiyati yanada oshdi. Roman Vatan, millat, ulug` ota – bobolarimizga mehr – muhabbatni yanada e`zozlashga undaydi.

Download 0,66 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   9   10   11   12   13   14   15   16   ...   31




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish