|
Reja:
Cho`lpon hayoti va ijodi
Cho`lpon lirikasi
Cho`lpon ijodida xalq va vatan obrazlari
Cho`lpon adabiyotshunos
Cho`lpon XX asr o`zbek adabiyotining eng mashhur namoyondalaridandir. Uning hayotiy va ijodiy faoliyati adahiyotimizning eng yorqin sahifalaridan birini tashkil qiladi. U badiiy ijodning deyarli hamma turi bilan faol shug`ullanadi. Shuningdek, yangi o`zbek she`riyatining asoschisi bo`lib tarixga kirdi. "Cho`lpon" taxallusi bilan shuhrat topgan. Abdulhamid Sulaymon 1897 yilda Andijon shahrining Qatorterak mahallasida dunyoga keldi. Otasi Sulaymon Mulla Muxammadyunus o`g`li (1874 - 1929) bazzoz edi. Bazzoz -gazlamafurush degani. Ma`lumotlarga qaraganda, Sulaymon bazzoz zamonasining ko`zi ochiq ziyolilaridan bo`lib, "Rasvo" taxallusi bilan she`rlar yozgan, xatto devon tartib qilgan. Abdulhamid dastlab eski maktabda so"ng Andijon, Toshkent madrasalarida o`qiydi. Shuningdek Andijondagi rus - tuzum maktabida ham taxsil olgan. Yoshlikdan matbuot bilan tanishib brogan. Bo`lajak shoirning shakllanishida Zakm Validiy katta rol o`ynagan. Mutaxasislarning aniqlashlaricha "Sadoiy Turkiston" ning 1914 yil 29 aprel sonida chop etilgan. "Qurboni jaholat" hikoyasi Cho`lponning birinchi nasriy asaridir. Dastlabki asarlari Abdulhamid Sulaymon, "Abdulhamid Sulaymoniy", imzolari bilan bosildi. So`ngroq "Qalandar", "Mirzaqalandar" va nihoyat, "Cho`lpon" taxalluslari bilan chiqdi. Tariximizga Cho`lpon nomi bilan kirdi.
1922 - yilda Toshkentda chop etilgan "O`zbek yosh shoirlari" she`riy to`plami (antalogiyasi)da uning 14 she`ri bosilib chiqadi. Shu yili "Uyg`onish" nomi bilan uning birinchi she`riy to`plami e`lon qilindi. 1923 yilining boshlarida esa ikkinchi she`riy to`plami "Tong sirlari" va "Yorqinoy" pyesasi chop etildi. Bu davrga kelib u zamonasining eng mashhur shoiri bo`lib topildi.
Cho`lpon adabiyotning juda ko`p va tur janrlarida samarali ijod etgan bo`lsa - da, shoir sifatida ko`proq shuhrat topdi. 1921 yilda Buxorada yozilgan. "Xalq" she`ri shoir filer qarashlarini aniqlashda benihoya muhim ahamiyatga* ega. Muallif, birinchidan, xalqning buyuk kuch ekanliginiyaxshi anglaydi. Ikkinchidan, o`lkaning ozod bo`lib. mustaqillik olishini uning istagi hisoblaydi. Uchinchidan, ijod ahlini uning bilan hamisha birga bo`lishga, o`zi aytmoqchi " quchoq ochib xalq ichiga" kirishgaundaydi:
Butun kuchni xalq ichidan olaylik, Quchoq ochib xalq ichiga boraylik.
Cho`lpon tabiati lirik shoir edi. Ammo u yashagan davr shoirdan lirik qahramonning ruhiy olamidagi jilvalardan ko`ra xalq va mamlakat xayotidagi holatlarni tasvirlashni ko`proq taqozo etdi. Shuning uchun ham Cho`lpon siyosiy va ijtimoiy mazmun bilan yo`g`rilgan she`rlarni ko`proq yozdi va biz Cho`lponni eng avvalo "Ko`ngil", "Kurash", "Kishan", "Vijdon erki" singari she`rlar muallifi sifatida bilamiz.
3.Cho`lpnning dramaturgik ijodi to`g`risida baho berganda, adabiyot va teatrshunos olimlar odatda uning "Mushtumzo`r", ``O`rtoq Karimboyev", "Yorqinoy" va "Xujum" pyesalarini tilga oladilar. Garchand dastlabki ikki pyesaning matni hozircha topilmagan bo`lsa - da, bu asarlarning 1928 - 1929 yillarda O`zbek Davlat drama teatri sahnasida qo`yilgani to`g`risida ma`Iumotlar mavjud.
Cho`lpon "Mushtumzo`r" pyesasida kollektivlashtirish davrining fojeali sahifalarini o`sha yillarning talablaridan kelib chiqqan holda badiiy aks ettirilgan "O`rtoq Karimboyev"da esa xotin - qizlar ozodligi uchun olib borilgan kurash lavhalarini chizishga katta e`tibor beradi. "Yorqinoy" dramasi Cho`lpon ijodida alohida ajralib turadi. Bu asar folklor materiallari asosida yaratilgan. Bog`bon yigit Po`lat bilan O`lmas Botir nomli sarkardaning qizi Yorqinoy bir - birini sevadi. Lekin sarkarda bu tengsiz sevgiga tish - tirnog`i bilan qarshilik ko`rsatadi. Yorqinoy dramasi Cho`lpon ijodida alohida ajralib turadi. Bu asar folklor materiallari asosida yaratilgan. Bog`bon yigit Po`lat bilan O`lmas Botir nomli sarkardaning qizi Yorqinoy bir - birini sevadi. Lekin sarkarda bu tengsiz sevgiga tish - tirnog`i bilan qarshilik ko`rsatadi. Dramada Yorqinoy, Po`lat, O`lmas Botir. Kal, Nishobsoybegi, Momoxotin singari obrazlar o`ziga xos xarakter bilan ta`monlangan. Dramada Yorqinoy va Po`lat obrazlari markaziy o`rinda turadi.
Cho`lpon - serqirra va noyob iste`dod sohibi. U o`zbek adabiyotining Cho`lpon yulduzi. Cho`lpon ulug` shoir, mohir nosir, iste`dodli dramaturg sifatida so`z san`ati xazinasiga bebaho hissa qo`shgan.
"Kecha va kunduz" romandan parcha 1935 yilda "Sovet adabiyoti" jurnalida e`lon qilingan edi. 1936 yilda u alohida kitob bo`lib bosilib chiqdi. Asar nomlanishidan ma`lum bo`lgandek, yaqin o`tmishni mavzu qilib olgan. Muallif xalqimiz tarixiningkechasi va kunduzini ko`rsatmoqni niyat qilgan edi.
Asarda XX asr boshidagi Turkiston hayoti, turg`unlik va tutqunlikda mudragan o`lkadagi uyg`onish lavhalari qalamga olinadi. Romanning bosh g`oyasi, asosan, maishiy turmush manzaralari, an`anaviy kundalik mojarolari va yangi davrga xos bo`lgan xususiyatlar chunonchi kapitalistik munosabatlar va "burjua axloqi" - deb atalgan, islomiy turmush tarzidanuzoq fe`l odatlar tasviri yordamida ifodalanadi. Zebi va uning fojeali taqdiri asarning markazida turadi. Zebi 15 yoshga kirgan shaharlik kambag`al bir qiz. Ota - onasining yolg`izi. Otasi Razzoq so` fi badqavoq, uning ustiga o` lguday taqvodor eshonbobosining gapidan bir qadam chiqmaydigan johil bir kishi. Onasi - Qurbonbibi mushtupar ayol. "Kecha va kunduz" romanida nopok va nodon maishatparast hamda ma`naviy tuban mingboshi Akbaraii, mamlakat va xalq boshiga balo bo`lgan mustamlakachi amaldor Noyib to`ra obrazlari ham muhim o`rin egallaydi. Bular vositasida birinchi jahon urushi davridagi chor va mahalliy amaldorlar hamda tadbirkoru ishbilarmon larning ichki va tashqi dunyosi, ularning xalq va mamlakat manfaatiga zid xatti - harakatlari fosh etilgan.
Roman shudjeti qiziqarli va ta`sirli bo`lganidek, u badiiy tuzilish jihatidan ham yuksak san`at namunasidir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
