Abduhamidov F. A

k

) deb ataladi (32-rasm). 

Agar biror suyuqlik  temperaturasi kritik temperaturadan yuqori 

k

T

T



 tempe- 

raturagacha  ko’tarilsa    bu  suyuqlik  va  uning  bug’i  uchun  fizik  qonuniyatlar 

buziladi.  Suv  uchun  kritik  temperatura  –  647,3  K.  Azot  uchun  kritik 

temperatura – 123 K. 

---

 

45 

Molekulyar fizika 

        Kritik  temperaturaning  eng  muhim  ahamiyati  shundaki,  biror  gazni 

kritik temperaturadan yuqori temperaturagacha ko’tarilganda bu gazni xar 

qanday bosimda xam suyuqlik xolatiga qaytarib bo’lmaydi.  

 

 

 

VAN – der – VALS TENGLAMASI. 

 

       Real  gazlarning  xarakati  natijasida  molekulalarning  o’lchamlari  va  bir  - 

biriga  tasiri  o’zgarib  turadi,  shuning  uchun  yuqorida  real  gazlar  modeli 

sifatida  ideal  gaz  tushunchasi  qabul  qilingan  edi.  Ideal  gazlar  uchun 

MENDELEEV –KLAPEYRON tenglamasi (xolat tenglamasi) ning 

PV

RT





 

(1  mol  gaz  uchun)  ko’rinishi    o’rinli  bo’ladi.  Lekin  bu  tenglama  real  gazlar 

uchun o’rinli emas. 

       Van–der–Vals  (1837  –  1923)  Mendeleev  –  Klapeyron  tenglamasida 

molekulalarning  xususiy  xajmi  va  o’zaro  tasirini  xisobga  olgan  xolda  ikkita 

o’zgarish kiritdi. 

         Real  gaz  molekulalarning  xaqiqiy  erkin  xajmi  V

m

  ga  teng  bo’lmasdan 

(V

m

-b) ga teng bo’ladi, bu yerda b – molekulalarning xususiy xarakatlanuvchi 

xajmi. 

         Real  gaz  molekulalari  xaotik  xarakati  davomidagi  o’zaro  tortishish  va 

itarishish  kuchlari  natijasida,  gazda  qo’shimcha  ichki  bosim  xosil  bo’ladi. 

Ichki  bosim  gaz  xajmining  kvadratiga  teskari  proporsional,  ya’ni 

'

2

a

P

V





,  bu 

yerda – a – Van – der – vals doimiysi bo’lib, molekulalararo tortishuv kuchini 

xarakterlovchi doimiy,  V

m

 – molyar xajm (bir mol gaz xajmi) 

       Bu  o’zgarishlardan  Van  –  der  –  valsning  real  gazlar  uchun  xolat 

tenglamasini olamiz. 





2

a

p

V

b

RT

V





























 

---

 

46 

Abduhamidov F.A. 

         Ixtiyoriy m massali gaz uchun quyidagicha bog’lanishga ega 



 mol gaz 





m







hajmi 

V

V







ga teng bo’ladi. Van – der – vals tenglamasi esa quyidagi 

ko’rinishni oladi. 





2

2

2

2

  yoki 

a

V

a

P

b

RT

P

V

b

RT

V

V































































 

        Bu yerda a va b – xar bir gaz uchun alohida tajriba yo’li bilan aniqlanadi- 

gan doimiy kattalik.