A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

Mitoz: 
A 
— triton terisidagi hujayra;
 B 
— piyoz 
po‘sti hujayrasi.
38- rasm.
  1      
interfaza;  
  2     profaza;
3,4    metafaza; 
5,6    boshlang‘ich va oxirgi anafaza; 
  7     telofaza.
A
B

---

81
ORGANIZMLARNING KO‘PAYISHI VA INDIVIDUAL RIVOJLANISHI
IV BO‘LIM
1.
2.
3.
4.
5.
6.
Hujayraning hayot sikli nima?
Hujayraning mitoz sikli nima?
Interfaza qanday bosqichlardan iborat?
Mitoz va uning bosqichlarida  qanday jarayonlar kechadi?
o‘simlik va hayvon hujayrasining bo‘linishida  qanday farqlar mavjud?
Mitozning biologik ahamiyati nimadan iborat?
IX  bob
 
 
Organizmlarning  ko‘payishi
36- §.  Ko‘payish  xillari
organizmlarning ko‘payish usullari juda xilma-xil va murakkab bo‘lishi-
ga qaramay, uning asosini ikki xil: jinsiy va jinssiz ko‘payish tashkil qiladi.
Jinsiy ko
‘
payish
  deb,  jinsiy  bezlarda  hosil  bo‘lgan,  mahsus,  jinsiy  hu-
jayralar  hisobiga  nasllar  gallanishi  va  rivojlanishiga  aytiladi.
 
Jinsiy  ko‘pa-
yish evolutsiya  jarayonida  paydo bo‘lib, organizmlar genotipini xilma-xil 
bo‘lishida katta ahamiyatga egadir. Jinsiy ko‘payishda yangi avlod, har xil 
ota-ona  organizmdan  hosil  bo‘lgan  ikkita  jinsiy  hujayraning  qo‘shilishi 
natijasida  rivojlanadi.  Lekin  umurtqasiz  hayvonlarning  ayrim  turlarida 
jinsiy hujayralar bitta organizmda rivojlanadi. Bunday ikki jinsli hayvonlar 
germafroditlar
 (qo‘sh jinslilik) deb ataladi.
o‘simliklar olamida, yopiq urug‘li o‘simliklarning ko‘pchiligida gullari 
ham ko‘pincha ikki jinsli bo‘ladi. Gulli o‘simliklardagi ikki jinsli gullardagi 
changchilarda erkak jinsiy hujayralar spermiylar, urug‘chisida esa urg‘ochi 
jinsiy  hujayralar  tuxum  hujayra  yetiladi.  Ikki  jinsli  gullarga  olma,  o‘rik, 
gilos, behi daraxtlarining gullari misol bo‘ladi. Agar changchi gul alohida, 
urug‘chi  gul  alohida  bo‘lsa,  bir  jinsli  gul  deyiladi.  Makkajo‘xori  bir  jinsli 
gullar turkumiga kiradi. Ayrim o‘simliklarda changchili va urug‘chili gullar 
har xil tuplarda rivoj-lanishi mumkin. Masalan, Turkiston ismalog‘i.
Ma’lumki,  yangi  organizm  jinsiy  hujayralar  qo‘shilmasdan  ham 
rivojlani-shi  mumkin.  Ayrim  hayvon  va  o‘simlik  (erkak  asalari,  mayda 
qisqichbaqasimon lari)  turlarida  urug‘lanmagan  tuxum  hujayradan  yangi 
organizmning rivoj la nishi kuzatiladi. Bunday ko‘payish usuli