A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

1.
2.
3.
4.
1.
2.
Hujayraning qaysi organoidi oziqa moddalarni «hazm» qilishda
ishtirok etadi?
Ribosoma va mitoxondriyalarning asosiy vazifalarini ayting.

---

45
HUJAYRA HAQIDAGI TA
’
LIMOT
II BO‘LIM
14- §.  Yadro
Yadro — zamburug‘, o‘simlik va hayvonlar hujayrasining muhim tarkibiy 
qismi  hisoblanadi.  Hujayra  yadrosida  DNK  ya’ni,  genlar  bo‘lib,  ular  ikki 
asosiy  vazifani  bajaradi:  1.  Genetik  axborotni  saqlaydi  va  ko‘paytiradi.  2. 
Hujayrada  sodir  bo‘ladigan  moddalar  almashinuvi  jarayonini  idora  qiladi. 
Hujayra  yadrosiz  uzoq  yashay  olmaydi  va  yadro  ham  hujayrasiz  mustaqil 
yashash qobiliyatiga ega emas. Shuning uchun sitoplazma bilan yadro o‘zaro 
bog‘liq bo‘lgan tizimni tashkil qiladi. odatda hujayralar bitta yadroga ega 
bo‘ladi. Ba’zan 2—3 yadroga ega bo‘lgan hujayralar ham uchrab turadi. Ko‘p 
yadroli  hujayralar  (ayrim  hollarda  o‘nlab  yadrolar)  borligi  ham  ma’lum. 
Yadroning shakli ko‘pincha hujayra shakliga o‘xshab ketadi. Ayrim hollarda 
noto‘g‘ri shaklga ega bo‘lgan yadrolar ham uchraydi.
Yadro qo‘sh membranali qobiq bilan o‘ralgan. Tashqi, sitoplazma bilan 
tutashgan  yadro  membranasida  ribosomalar  joylashgan.  Ichki  tomondan 
yadro  membranasi  silliq  bo‘ladi.  Yadro  qobig‘i  hujayra  membrana  tizimi-
ning  bir  qismi  hisoblanadi.  Tashqi  yadro  membranasining  o‘simtalari  en-
doplazmatik  to‘r  kanallari  bilan  qo‘shilib,  bir-biriga  ulanib  ketgan.  Yadro 
bilan sitoplazma o‘rtasidagi moddalar almashinuvi ikki xil yo‘l bilan amal-
ga  oshiriladi.  Birinchidan,  yadro  qobig‘ida  juda  ko‘p  teshikchalar  mavjud 
bo‘lib,  ular  orqali  yadro  va  sitoplazma  o‘rtasida  molekulalar  almashinib 
turadi. Ikkinchidan, moddalar almashinuvi yadrodan sitoplazmaga va ak-
sincha yadro qobig‘ining o‘simtalarini yoki botib kirgan qismni ajratish yo‘li 
bilan ham amalga oshiriladi (46- betdagi 26- rasm).
Yadro bilan sitoplazma o‘rtasida faol modda almashinuvi bo‘lishiga qara-
masdan, yadro qobig‘i uning ichki qismini sitoplazmadan ajratib, ularning 
kimyo viy  tarkibidagi  farqni  saqlab  turadi.  Bu  yadro  tizimining  me’yorida 
ishlab turishi uchun zarurdir.
Hujayra yadrosi tarkibiga quyuq 
yadro shirasi
, xromatin va bitta yoki bir 
necha yadrocha kiradi. Tirik hujayradagi yadro shirasi, yadro tuzilishidagi 
oraliqlarini  to‘ldirib  turuvchi  gelsimon  massadan  iborat.  Yadro  shirasi 
tarkibiga  har  xil  oqsillar  (shu  jumladan  fermentlar),  erkin  nukleotidlar, 
aminokislotalar  hamda  yadro  va  xromatin  hayot  faoliyati  bilan  bog‘liq 
bo‘lgan yadrodan sitoplazmaga chiqadigan mahsulotlar kiradi.