A. Zikiryayev, A. To ‘ xtayev, I. Azimov, N. Sonin

143
SELEKSIYA  ASOSLARI
VI BO‘LIM
nav
 (toza liniya) deb, odam tomonidan sun’iy ravishda yaratilgan orga nizm­
lar  populatsiyasiga  aytiladi.  Bular  barqaror  va  qimmatli  biologik  hamda 
xo‘jalik xossalariga ega bo‘lib, nasldan naslga o‘tadi. Har bir zot va nav o‘zi­
ga xos xususiyatga, ya’ni reaksiya normasiga ega. Masalan, tovuqlarning oq 
leggorn  zoti  ko‘p  tuxum  beradi.  Yashash  sharoitlari  va  oziqa  bilan  ta’min­
lanishi  yaxshilansa  tuxum  berishi  ortadi,  ammo  uning  massasi  amalda  
oshmaydi.  Fenotip  (shu  jumladan  mahsuldorlik  ham)  ma’lum  sharoitlarda 
namoyon  bo‘ladi,  shu  sababli  iqlim  sharoitlari  agrotexnik  usullari  va  bosh­
qarish  har  xil  bo‘lgan  hududlar  uchun  moslashgan  zot  yoki  nav  yaratilishi 
zarur.  Tanlash  va  duragaylash  seleksiyaning  asosiy  usullaridir.  O‘simlik­
shu noslikda  chetdan  changlanuvchi  o‘simliklarga  nisbatan  ko‘pincha  yalpi 
tanlash usuli qo‘llaniladi. Bunday tanlashda ekinzordan faqat kerakli sifatga 
ega bo‘lgan o‘simliklar ajratib olinadi. Kelgusi yili bu urug‘lar ekilib, o‘sim­
lik orasidan ham ma’lum belgiga ega bo‘lganlarini tanlab olish takrorlanadi. 
Bu usulda olingan nav genetik nuqtai nazardan bir xil bo‘lmaydi va shuning 
uchun  tanlashni  vaqti­vaqti  bilan  qay­
ta rib  turish  kerak.  Individual,  ya’ni 
yak  ka  tanlashdan  ekinzordan  qimmatli 
belgiga  ega  ayrim  o‘simliklar  tanlanadi 
va  ulardan  yangi  avlod  olinadi.  Yakka 
tan lash  orqali  toza  liniyalarni  genetik 
jihatdan  bir  xil  organizmlar  guruhi 
oli nadi.  Tanlash  yo‘li  bilan  madaniy 
o‘sim  liklarning  juda  qimmatli  navla­
rini yaratishga muvaffaq bo‘lingan (73­ 
rasm).
Chorvachilikda  avlodlar  soni  kam 
bo‘lganligi  sababli  xo‘jalik  jihatdan 
foydali  bo‘lgan  belgilarga  qarab  yakka 
tanlash  duragaylash  keng  qo‘llaniladi. 
Qishloq  xo‘jalik  hayvonlarida  bir  zotga 
mansub  hayvonlarni  o‘zaro  chatishti­
rish yoki bir­biridan uzoq, ya’ni begona 
zot  yohud  turga  mansub  hayvonlarni 
chatishtirish  olib  boriladi.  Begona  zot­
larni  chatishtirish   bir   necha  foydali 
bel  gilar  kombinatsiyasini  hosil  qilish