A zeki veliDÎ togan bugünkü TÜRKİLİ (TÜRKİstan) ve yakın

Türkmenlerm Türkmenlere Kıpçak, Çağatay ve başka uruklar ^_sjj karışmışsa da eski Türkmen âdetlerini ve anane­
lerini saklamışlardır. Uruk bölümlerinde eski Oğuz boylarının ekserisi bulunur. Bugünkü Türkmenlerin esas temelini teşkil eden Türk unsuru bu ülkelerde, tarihçe tâyin edilemiyecek kadar eski zamandanberi yaşayıp gelmişler ve Milâttan önceki çağlarda Alan ve As gibi Aryanî kavimlerle komşu yaşıyarak bunlarla birlikte «Masagıt» heyetini teşkil etmişlerdir. Arap ve İran müverrihlerinde Oğuzların ölü­lerini Amu Deryaya iple asdıkları yani bunları suda defnettikleri ve bu ırmağı kutlu saydıkları hakkında kayıtlar vardır. Hekim Ata ve Korkut hikâyelerinde de Oğuzların Amu Deryaya ve Sır Deryaya taptıklarının izlerine tesadüf edilir⁹¹). Bu hususlar Türkmen-Oğuzların, tarihçe tâ­yini güç olan çağlardanberi Amu Derya havzalarında-yaşadıklarını gös­teren diğer delilleri tasdik ediyorlar. Daha Strabön’da zikredilen «Sa- karaul» isminde bugünkü «Sakar» yahut «Sakar-Öğlı» kabilesi görü­lüyor ⁹²). Dördüncü ve beşinci milâdî asırlarda İran kaynaklarında ve «Âvestâ» da «Khiyunit» yani «Hun» 1ar adı ile şimdiki Türkmenistan- da Kızıl-Avrat, Oğurça, Balkan, Kızılsu, Dihistan / ve Gürgen tarafların­da yaşıyan Türk kütleleri («Sol» Türkleri), Araplar _v geldiğinde yine oralarda idiler ve Zerdüşt mezhebini kabul etmiş bulunuyorlardı ^ö3). ^^ed!^nci „^asrın 3^ y^arısında daha Araplar gelmeden önce, Çinliler, Oğuz­ların Amu Deryanın yukarı mecrasında sağ kolu Kafirnihan nehri üze­rinde oturanlarını «Hi-su» (yahut «Kie-su» ve «Ho-su») °⁴), Tiyanşanııı garbinde ve şimalinde oturanlarını «Kou-su» ^,,,J) şeklinde okunan alâ­metlerle kaydetmişlerdir. Araplar zamanında Herirud havzasında «Gur» ve Gazne taraflarında da Oğuzlar zikrediliyor; Kabil hükümdarları bunlardan aldıkları köleleri vergi yerine Araplara göndermişlerdir^0G). Horasan şehirlerini koyun ve atla temin etmek oradaki Oğuz, Gur ve Khalaçlara aitti. Horasanın muhtelif bölgelerinde, o cümleden Khorezm şimalinde⁹⁷), «Endkhûdh» (yahut diğer adıyla «Aşiıkh») civarında ve «Esferayin» in batısında ") bunlardan bazılarının daha ozaman yerleş­miş oldukları görülüyor. «Aşiıkh» m kendisi de türkmence bir kelime olsa gerektir. Karlık ve İChalaç gibi urukları da içine alan «Türkmen» topluluğunun «Oğuz» yahut «Guz» ve «Uz» adlarını hassatan taşıyan bölümü, Sır Derya şimalinde Kara-Tav (Qaraçuq), Ulu-Tav hududun­da ve cenupta Gürgen, Astarâbâd hududunda yaşıyanları pek eskiden bir siyasî ziimre olarak temayüz etmiş, eskiden Kanglı ve Kıpçaklarla beraber oldukları halde «Hun» ( = «Quh») adıyla Çin sınırından Tuna boylarına kadar olan yerlerde dolaşmış; Türkistanda Araplar hâkim bulunduğu zamanda, bunların, bir bölümü Ural vilayeti üzerinden Ce­nubî Rusyaya ve diğer bolümü Horasan ürerinden İrana, hatta Ana- doluya kadar yayılmıştır. Halbuki. Türkmenîerin gayrısiyası kısmı sıfa­tıyla yalnız hayvan beslemekle barış içinde yaşıyanları, bugün olduğu gibi eskiden de, o siyasî kareketlere iştirak etmemiş ve Amu Derya, Sır Derya havzalarında oturmakta devam etmişlerdir. Mâverâünnehrin medenî ahalisiyle sıkı temasta bulunduklarından Araplar geldiğinde herkesten Önce islâmiyeti kabul etmişlerdir. Oğuz oldukları halde gayrı siyasî kalan uruklara daha ziyade «Türkmen» adı verilmiştir⁹⁹). Şim- ^{55 56 57 58 59} diki Türkmen heyetinde yine eski siyasî Oğuz yığınlarının İran ve Ho­rasandaki vakayie iştirak ettikten sonra Moğollar ve Safavîler çağında eski yurtlarına dönüp gelmiş olanları da vardır. Türkmenler, 19 uncu asır vakayiinde olduğu gibi, şimdi de savaşçı bir kavim olarak kendi varlıklarını gösteriyorlar.
Bugün Rusyaya tâbi Türkmenlerden başka İranın Gürgân ve As­tarâbâd vilâyetleriyle Afganistanm Herat, Meruçak, Andkhoy, Akça ta­raflarında tahminen iki-üç yüz bin kadar Türkmen nüfusu vardır.