A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

3
8
.Topaz - Al
2
[Si0
4
](F,0H
) 2
4. Flyuorit - CaF
2
9. Korund - A1
2
0
3
5. Apatit - Ca
5
[P 04)3F 
10.Olmos - С
Tekshirayotgan mineralning qattiqligi shu mineralning etalon 
minerallardan qaysi birini timay olishini sinab ko‘rish yoMi bilan 
aniqlanadi. Masalan, tekshirayotgan mineralimiz apatitni tirnasayu, 
o czi ortoklaz bilan timalsa, uning qattiqligi 5 bilan 
6
orasida boMadi.
Minerallar qattiqligini aniqlashning ana shu oddiy usuli 
unchalik aniq boMmasa-da, minerallar diagnostikasi uchun to ‘liq 
qanoatlanarlidir.
Ko‘pchilik minerallaming turli yonlarida va singan joylarida 
qattiqligi 
ba’zan 
chizilish 
yo‘nalishiga 
qarab 
o‘zgarishini 
ko‘rsatuvchi misollar bo4Isa ham. Moos shkalasi qimmati miqyosida 
deyarli doimiydir. Masalan, disten Al
2
S i0
5
mineralining qattiqligi 
prizma bo‘yiga qarab chizilganda 4-5, shu tekislikning o‘zida 
ko‘ndalangiga chizilganda 6-7 ga teng*boMadi. Shuning uchun ham 
bu mineralning disten (grekcha “di” - ikki xil, “stenos” - qarshilik 
ko'rsatuvchi) deb atalishi tasodifiy emas.
Minerallaming qattiqligini ilmiy tadqiqot ishlari maqsadida 
aniqroq bilish uchun ular maxsus asboblarda - sklerometrlarda 
olmos yoki metall uchlar yordamida aniqlanadi. Bu yerda shu 
asbobning tuzilishi haqida batafsil to‘xtalib o‘tirmaymiz. Faqat 
kristall yuzalarida chizish у о
61
i bilan hosil qilingan buzilishlaming 
batafsil tekshirishlardan olingan ba’zi xulosalarnigina keltiramiz.
A w alo Shunisi ma’lumki, kristall moddalaming qattiqligi 
vektoriallik xususiyatga (anizotroplik) ega, ya’ni u kristallning 
hamma yo‘nalishlarida bir xil emas. Bu, hattoki, kubik singoniya 
kristallari uchun ham taaluqlidir.