A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

K I R I S H
Mineralogiya 
yer qobig‘ini o‘rganuvchi geologiya fanlari 
jumlasiga kiradi. Bu fanning nomi tub m a’nosi bilan minerallar 
haqidagi fan demakdir. U minerallar va ularning kelib chiqishi 
haqidagi hamma masalalami o‘z ichiga oladi. Mineral degan termin 
qadimiy “minera”, ya’ni rudali tosh, rudaning parchasi degan 
so‘zdan kelib chiqqan. Bu shu terminning ruda konlaridan 
foydalanishning taraqqiy etishi bilan bog‘Iiq ravishda maydonga 
chiqqanligini ko'rsatadi.
Hozirgi paytda mineral deb tog‘ jinslarining bir-biridan 
kimyoviy tarkibi va fizik xususiyatlari (rangi, yaltirashi, qattikligi va
h.k.) bilan ajralib turadigan tarkibiy qismiga aytiladi. Masalan, 
biotitli granit tog‘ jinsi sifatida har xil tarkibli uchta asosiy 
minerallardan: och rangli dala shpati, kul rang kvars ham qora 
slyudadan (biotit) tarkib topgan. Magnetit temir toshning yaxlit 
rudasi magnetitning kristallangan donalaridan iborat deyarli bir 
mineralli agregatdan tashkil topgan.
Genezisi jihatdan minerallar yer qobig‘ida sodir bo‘ladigan 
organizmlaming hayotiy faoliyatlari mahsulotlarini ham qo‘shib 
hisoblaganda1 xilma-xil fizik-kimyoviy jarayonlaming tabiiy 
mahsulotlari 
— tabiiy 
birikmalardan 
(kamroq 
sof tug'ma 
elementlardan) iboratdir. Shu mahsulotlaming ko‘pchiligi o‘zini 
tashkil etuvchi moddaning kimyoviy tarkibi va kristall tuzilishi bilan 
o‘zaro bog‘liq ravishda ma’lum kimyoviy va fizik xususiyatlarga 
ega bo‘lgan qattiq minerallar holida topiladi. Har qaysi mineralni 
katta-kichikligidan qat’iy nazar o‘zining fazoviy cheklanish 
doirasida, ma’lum darajada shartli ravishda bir jinsli kristallangan 
muhit deb qarash mumkin2.
1 Juda ko‘p xilma-xil sintetik maxsulotlar, ya’ni sun’iy y o ‘l bilan laboratoriya va
zavodlarda olinadigan kimyoviy birikmalami minerallar deb aytib bo‘lmaydi. Shu