A. Z. Umarov Avtomobillar texnik ekspluatasiyasi

Kristallooptik analiz
Tekshirilayotgan mineral xos bunlgan bir qancha optik 
konstantalarni mikroskopda aniqlashdan iboratdir.
Tog‘ jinslari va rudalardagi shaffof minerallar yupqa shliflar 
qilinib (qalinligi 0,02 mm atrofidayoki kukun holida tekshiriladi. 
Tekshirilayotgan mineralda aniqlanishi lozim bo‘lgan optik 
konstantalar qatoriga quyidagilar kiradi: sindirish ko‘rsatkichi N 
(optik izotrop minerallar uchun) yoki asosiy sindirish ko‘rsatkichlari 
Ng, Nm Np (anizotrop minerallar uchun) maxsus tayyorlangan 
imersion suyuqliklar yordamida yoki aniq qilib mikrorefraktomertda 
oMchanadi; bundan keyin ikkilantirib sindirish ko'rsatkichi Ng-Np, 
optik ishorasi (anizotrop minerallar uchun), optik o‘qlari orasidagi 
burchak 2V (anizotrop ikki o‘qli minerallar uchun) va boshqalar 
aniqlanadi. 
Shaffof 
minerallarni 
polyarizatsion 
(numi 
qutblantiruvchi) mikroskopdan o ‘tayotgan yorugMik yordamida 
aniqlashning shu usuli keyingi vaqtlarda yuksak darajada 
mukammalashdi, bu ayniqsa plagioklazlar uchun taaluqli boMib, 
ulami 
E.S.Fedorov 
universal 
stolchasi 
yordamida 
aniqlash 
metodikasi A.N.Zavaritskiy tomonidan oxiriga etkazilgan edi. 
Shaffof yupqa shlifda aralashma holida boMib ko‘ringan, hattoki 
juda mayda kristall donalarini ham (diametri millimetrning yuzdan 
bir necha boMagicha keladigan) shu usul bilan aniq bilish mumkin. 
Bu usulning juda katta afcalliklari ham shundadir. Shaffof 
minerallarni mikroskopda aniqlash uchun jadvallar shaklida boMgan 
maxsus aniqlovchilar ishlab chiqilgan. Ular petrograflar tomonidan 
tog‘ jinslami mikroskopda ishlay bilishni va bir qator maxsus 
tekshirish uslublarini o'rganib olishni talab qiladi.
Asosan metall foydali qazilma konlari rudalarini tashkil 
etuvchi, Shuningdek tog‘ jinslari tarkibida aralashma boMib 
topiladigan shaffof emas minerallar oynadek silliq qilib jilo berilgan 
shliflarda, mikroskopda, opak-illyuminator deb aytiladigan maxsus 
yorituvchi asbob yordamida qaytgan yorug‘likda tekshiriladi. Optik 
konstantalari qatoriga: qaytarish ko‘rsatkichi R (mineralning 
tushayotgan 
nur 
maMum 
miqdorini 
qaytarish 
qobiliyati, 
mikrofotometrokulyar yoki fotoelement yordamida oMchanadi), 
optik anizotrop ikki o‘qli minerallar uchun esa - asosiy qaytarish
26

---

ko'rsatkichlari Rg, Rm va Rp, ikkilantirib qaytarish ko'rsatkichi Rg- 
Rp va boshqalar kiradi. Anizotrop minerallar, ayniqsa optik ikki 
o'qli minerallar uchun optik konstantalami o'lchash metodikasi hali 
ishlab 
chiqilgan 
emas. 
Shunga 
qaramasdan 
smkroskopda 
tekshiriladigan minerallaming qaytarish ko'rsatkichini aniqlash 
boshqa xususiyatlarini (qattiqligi, rangi. reaktivlaming ta’siri va 
boshqalar) aniqlashdan olingan ma’lumotlar bilan birga rudalami 
mikroskopda qaytgan yorug'Iiklarda tekshirish uchun juda katta 
yordam beradi. Shu yo'l bilan ko'pgina hollarda rudalaming juda 
mayda, hattoki millimetming mingdan bir ulushicha keladigan 
aralashmalarini ham aniqlash mumkin.