A. X. Vаxidov, D. A. Abdullaеva

 
2.8.2.2.  Fotodiodlar 
 
Fotodiod deb yarim o’tkazgichli fotoelement asbob bo’lib, bitta elektron-
kovakli o’tishga va ikkita chiqishga egadir. Fotodiodlar ikki xil rejimda ishlashi 
mumkin: 1) tashqi elektr energiya manbaisiz (fotogenerator rejimida); 2) tashqi 
elektr energiya manbai yordamida (fotoo’zgartgich rejimida).  
 
 
 
2.27. rasm. Diodning tuzilishi 

---

 
65
2.8.2.3.  Optoelektron asboblar 
 
Optoelektron asbob deb elektr signalini optik signalga (nur energiyasi) 
o’zgartiruvchi, bu energiyani indekatorlarga yoki fotoelektrik o’zgartkichlarga 
uzatuvchi asboblarga aytiladi.  
Ko’p tarqalgan optoelektron asboblardan biri optrondir. Optron nurlanish 
manbasi va qabul qilgichdan tuzilgan bo’ladi. Bu ikkalasi bir korpusga 
joylashtirilgan  va bir biri bilan optik va elektr bog’liklikka ega bo’ladi.  
Elektron qurilmalarni optronlar aloqa elementi funksiyasini bajaradi, bunda 
ma’lumot optik nurlar orqali uzatiladi. Buning hisobiga galvanik bog’lanish 
bo’lmaydi, va elektron uskunalarga salbiy ta’sir etuvchi qayta bog’lanishlar 
bo’lmaydi.  
 
 
 
2.28. rasm. Optronni tuzilishi. 
1- Chiqishlar; .2 - Fotoqabul qilgich; 3-Korpus;  4-Optik muhit;  5-Svetodiod 
 
Optronlar ma’lumot to’plash va saqlash qurilmalarida, registorlarda va 
hisoblash texnikasi qurilmalarida qo’llaniladi. 
Zamonaviy optoelektrnonlarda nur chiqaruvchi sifatida svetodiodlar, foto 
qabul qilgich sifatida esa fotorezistorlar, fototiristorlar qo’llaniladi. 
Qo’llanilgan foto qabul qilgich turiga qarab optronlar – fotorezistorli, 
fotodiodli, fototranzistorli va fototiristorlilarga bo’linadi. 

---

 
66
 
 
2.29.- rasm. Optronlarning shartli grafik belgilanishi 
a) rezistorli; b) diodli; v) fototranzistorli g) fototiristorli 
 
Fotoelektrik asboblarni belgilash tizimi: Fotoelektron asboblar xarf-sonli 
kod bilan belgilanadi: - birinchi element xarflar; asbob guruxini bildiradi; fr–
fotorezistorlar, fd–fotodiodlar;  
 - ikkinchi element harflar –asbobni tayyorlangan materialini ko’rsatadi; GO – 
germaniy, GB – germaniy, legirlangan brom; GZ – germaniy legirlangan 
oltingugurt bilan; GK – germaniy kremniyli birikma; K-kremniy; KG – kremniy 
legirlangan geliyli; RG- arsenidli galliy va x.k. 
 - uchinchi element –001 dan 999 gacha sonlar ishlab chiqarish nomeri 
 - to’rtinchi  element – harf, yarim o’tkazgich fotoasboblar podgruppasini 
belgilaydi; u-Unipolyar fotorezistor, B – bipolyar fotorezistorlar, L – kuchkili 
fotodiodlar . Svsvlvn, FDGZ-001K –  fotodiod, germaniyli, legirlangan 
oltingugurtli, ishlab chiqarilgan nomeri 001. 
Optoelektronik datchiklar qishloq va suv xo’jaligida va sanoatda keng 
qo’llanilib kelinmoqda. 2.30-rasmda yerga ishlov berish agregatini avtomatik 
bajarishda o’simliklar qatorini nazorat qilish fatodatchikning sxemasi keltirilgan.  
 
 
2.30-rasm. Yerga ishlov berish agregatini avtomatik boshqarish tizimida 
o’simliklar qatorini fotodatchik yordamida nazorat qilish sxemasi: 
1,2-yorug’lik manbai, 3,4-fotoqarshilik , 

---

 
67
5,6-kuchaytirgichlar, 7,8-ijro mexanizmlari. 
 
Ushbu datchik ishlov berish agregatining ikki tomonidan joylashtiriladi va 
ular yoruglik manbasidan (1, 2), fatoqarshilikdan (3, 4), kuchaytirgichdan (5, 6),  
va ijro mexanizmidan (7, 8) tashkil topgan.  Qurilmaning ishlash prinsipi 
quyidagicha: agregatning chetga chiqishi sodir bo’lsa, yorug’lik manbasi bilan (1 
yoki 2) fatoqarshilik (3 yoki 4) oralig’ini o’simlik to’sib qoladi va bunda yorug’lik 
nuri fotorezistorga tushmay qoladi. Natijada kuchaytirgich chiqishida (5yoki6) 
signal xolati o’zgaradi va ijro mexanizmini (7 yoki 8) ishlab ketishga sabab 
bo’ladi, yani ishlov berish agregati avtomatik ravishda xarakat qilishini tashkil 
etadi. 
 Bugungi 
kunda 
fotodatchiklar dalalardagi xashoratlar xarakatini va sonini 
aniqlashda, metroda xarakatlarni nazorat qilishda, ko’cha yorugligini boshqarish 
kabi jarayonlarda qo’llanilib kelinmoqda.