A. X. Vаxidov, D. A. Abdullaеva



Download 2,39 Mb.
Pdf ko'rish
bet6/114
Sana02.07.2021
Hajmi2,39 Mb.
#107573
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   114
Bog'liq
avtomatikaning texnik vositalari

 
 
 
 
Mexanik  
ko’rsatkichlar 
Кimyoviy 
ko’rsatkichlar 
Fizik ko’rsatkichlar 
Теploenergetik 
 ko’rsatkichlar 
Elektronika  
ko’rsatkichlar 
Birlamchi
 
o’zgartgichlar 
О
raliq 
o’zgartgichlar 
Takomillashgan 
chiqish signali 
Pnevmatik 
elektrik 
Diskretli 
chiqish signali 


 
17
1.2. Avtomatika elementlari va ularning asosiy 
ko’rsatkichlari 
 
 
Avtomatika elementi deb o’lchanayotgan fizik kattalikni birlamchi 
o’zgartiruvchi moslamaga aytiladi.   Avtomatika elementlari to’rt xil strukturaviy 
belgilanish sxemalaridan iborat bo’ladi (1.1- jadval): 
 
a) oddiy bir martali (birlamchi) to’g’ridan-to’g’ri o’zgartirish; 
 
b) ketma-ketli to’g’ridan-to’g’ri o’zgartirish; 
 v) 
differensial 
sxemali; 
     
 
g) kompensatsion sxemali. 
 
Oddiy o’lchash o’zgartirgichlari (a) bir dona elementdan tashkil topgan 
bo’ladi. Ketma-ketli o’zgartgichlarda esa (b) oldindagi o’zgartirgichning kirish 
ko’rsatgichi keyindagi o’zgartgichning chiqishi hisoblanadi. Odatda birlamchi 
o’zgartirgich sezgirlik elementi (SE), ohirgi (keyingi) o’zgartirgich esa chiqish 
elementi deb yuritiladi. O’zgartirgichlarning ketma-ketligi ulanish usuli bir martali 
o’zgartirishda chiqish signalidan foydalanish qulay bo’lgan sharoitda qo’llaniladi. 
  Differensial 
sxemali 
o’lchash 
o’zgartirgichlari  nazorat qilinayotgan 
kattalikni uning etalon qiymatlari bilan solishtirish zarurati bo’lganda qo’llaniladi.  
 
Kompensatsion sxemali o’zgartirgichlar usuli esa yuqori aniqlik bilan 
ishlashi, universalligi hamda o’zgartirish koeffitsiyentining tashqi ta’sirlarga 
deyarli bog’lik emasligi bilan ajralib turadi. 
 
Avtomatika elementlari tizimning eng asosiy qismi bo’lib, quyidagi 
funksiyalardan birini bajaradi: 
- nazorat qilinayotgan yoki rostlanayotgan kattalikni qulay ko’rinishdagi signalga 
o’zgartirish (birlamchi o’zgartgich - datchiklar); 
 
- bir energiya ko’rinishidagi signalni boshqa energiya ko’rinishdagi signalga 
o’zgartirish (elektromexanik, termoelektrik, pnevmoelektrik, fotoelektrik va 
xakozo o’zgartgichlari);               


 
18
 
- signal tabiatini o’zgartirmasdan uning kattaliklarini o’zgartirish 
(kuchaytirgichlar); 
 
- signalning ko’rinishini o’zgartirish (analog-raqam,  raqam analog 
o’zgartkichlari). 
 
- signalning formasini o’zgartirish (taqqoslash vositalari), 
 
- mantiqiy operatsiyalarni bajarish (mantiqiy elementlar), 
 
- signallarni taqsimlash (taqsimlagich va kommutatorlar), 
 
- signallarni saqlash (xotira va saqlash elementlari), 
 
- programmali  signallarni hosil qilish (programmali elementlar), 
 
- bevosita jarayonga ta’sir qiluvchi vositalar  (ijrochi elementlar). 
Avtomatika elementlarining funksiyalari xar hil bo’lganiga  qaramay,  
ularning parametrlari umumiy hisoblanadi va ularga quyidagilar kiradi: 
 
- statik va dinamik rejimlardagi tavsifnomalari; 
 
- uzatish koeffitsiyenti (sezgirlik, kuchaytirish  va stabilizatsiya 
koeffitsiyentlari); 
 
- xatolik  (nostabillik); 
 
- sezgirlik  chegarasi. 
 
Хar bir avtomatika elementi  uchun turg’unlashgan rejimda kirish Х    va  
chiqish signallari U orasida u=f(x) bog’liqlik mavjud. Ushbu bog’liqlik 
elementning statik tavsifnomasi deyiladi.   
Ko’rinish  bo’yicha  (1.2.-rasm) avtomatika  elementlarining statik  
tavsifnomalari  uch guruxga ajratiladi: a) chiziqli, b)  uzluksiz nochiziqli, v)  
nochiziq uzlukli.   
Avtomatika elementining ishlash sharoitlari turg’unlashmagan, ya’ni Х va U 
qiymatlari vaqt davomida o’zgarilayotgan payti dinamik rejim deyiladi. Chiqish 
qiymatining vaqt davomida o’zgarishi esa dinamik tavsifnomasi  deyiladi. 
 
 
 
 


 
19
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1.1-jadval 
 
 
Avtomatika elementlarining strukturaviy belgilanish sxemalari 
 
 
№ 
 
Strukturaviy belgilanish sxemalari 
 
O’zgartirish 
koeffitsiyenti 
 
Chetga chiqish 
 
1.    
 
Х                       У    Х           Z      У 
 
К = К1 
 
 
     δ=δ
і 
 
2. 
 
Х                       У  Yn-1                       Уn 
           N 
     К=П K

          i=1 
    n 
δ=∑δ

     i=1 
 
 
3. 
 
                          
                          То        
                      δ
1
                       Y 
                     
     
δ
2
 
 
 
 
K=K
1
+K

 
 
 
 
δ=δ
1
k
1
/(k
1
+k
2
)

2
/(k
1
+k
2

 
 
4. 
 
 
 
           То 
                        
х                    Yпр                              Y     
                                    δ
1
    
                                                   
                                                    δ
2
     
 
К=К
1
/(1+К
1

2

 
 
 
 
δ=δ
1
/(1+К
1

1К2)-
δ
2
/[1+1(К
1

1
)

 
  
 
Izox:   x - o’lchanayotgan (kirish) ko’rsatkichi;   u - o’lchash 
o’zgartirgichining chiqish signali.   z- qo’shimcha energiya manbaisi. 
Avtomatika elementlari ma’lum inersionlikka ega, ya’ni chiqish signali 
kirish signaliga nisbatan kechikishi bilan o’zgariladi. Elementlarning bu 
xususiyatlari avtomatik tizimining dinamik rejimidagi ishini aniqlaydi. 
Хar bir elementning umumiy va asosiy xarakteristikasi uning o’zgartirish 
koeffitsiyenti, ya’ni element chiqish kattaligining kirish kattaligiga bo’lgan 
nisbatiga teng. Avtomatik tizimlarning elementlari miqdor va sifat o’zgartirishlarni 
bajaradi. Miqdor o’zgartirishlar kuchaytirish, stabillash va boshqa 
К

К
1
К
1
Кi
К

К

К
1
 
К



 
20
koeffitsiyentlarni nazarda tutadi. Sifat o’zgartirishda bir fizikaviy kattalik 
ikkinchisiga o’tadi. Bu holda o’zgartirish koeffitsiyenti element sezgirligi 
deyiladi.  
 
 
 
 
     U                        
         U                                       U 
 
 
 
 
 
 
 
                                 
 
                                        Х       
        Х1 
Х 
 
 
 
   Х  
 
 

Download 2,39 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   114




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish