A. X. Sulliyev, I. M. Bedritskiy, O. T. Boltayev

Bob. Dielektriklar

1. 
   Elektr maydonidagi dielektrik
   

Dielektriklarning muhim xususiyatlaridan biri ularning tashqi elektr maydoni ta’sirida qutblanishidir. Qutblanish deganda dielektriklarda elektr maydoni ta’sirida zaryadlangan zarrachalarning fazoviy joylashuvini o’zgartirish holati tushuniladi. Elektr maydoni ta’sirida bo’lgan dielektrik ikki vektor qiymat – elektr

 

maydon kuchlanganligi (  ) va qutblanganlik (  ) bilan ifodalanadi. Elektr maydon kuchlanganligini zaryadlangan jism yoki zarrachalarning elektr maydonidagi ta’sir kuchini ifodalaydi. Elektr maydon kuchlanganligi vektorining yo’nalishi sifatida jism nuqtaviy zaryadining musbat kuch chizig’i yo’nalishi qabul qilingan (2.1- rasm).

2.1-rasm. Ikki nuqtaviy zaryadlar orasidagi mexanik ta’sir kuchi

Elektr statikaning asosiy qonuni (Kulon qonuni)ga asosan bir jinsli dielektrikning biror-bir muhitda joylashgan va bir-biridan R masofada bo’lgan ikki nuqtaviy zaryadi (q₁ , q₂) orasidagi mexanik ta’sir kuchi quyidagicha aniqlanadi:


r

0
^ q₁  q₂

^{F }    4R²

, N (2.1)

₊ E
2.2-rasm 2.3-rasm

bunda: R – nuqtaviy zaryadlarni tutashtiruvchi chiziq yo’nalishidagi birlik vektori,

m; _r – nisbiy dielektrik singdiruvchanlik; ₀ – elektr doimiysi

^ 10^9

12 ^


^{ 0 } 36

 8,854 10

F / м^ q qiymatli nuqtaviy zaryadning R masofada



vujudga keltiradigan elektr maydon kuchlanganligi Kulon qonuniga asosan quyidagicha ifodalanadi:

 

 _r  
q


0
4R ^{2 ,}
B / m (2.2)

Ikki yassi qoplama (elektrod)lar orasiga o’zgarmas (h) qalinlikdagi dielektrik joylashtirilsa, bu dielektrikning istalgan nuqtasidagi elektr maydonining kuchlanganligi o’zgarmas bo’lib, u quyidagicha aniqlanadi:

  ^U ,

h
(2.3)

bunda U – yassi qoplamalar orasidagi kuchlanish, V.

Agar ichki va tashqi radiuslari r₁, r₂ bo’lgan qoplamalar orasiga dielektrik joylashtirilsa va silindrik kondensator vujudga keltirilsa, o’q yo’nalishi bo’ylab x masofadagi elektr maydon kuchlanganligi quyidagicha aniqlanadi³⁴

  ^U

x ln ^r2