A. X. Sulliyev, I. M. Bedritskiy, O. T. Boltayev


Metallarni kristall tuzilishi va uning xossalari



Download 2,85 Mb.
bet14/108
Sana31.12.2021
Hajmi2,85 Mb.
#271738
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   108
Bog'liq
elektrotexnik materiallar maruza

Metallarni kristall tuzilishi va uning xossalari


Metallning kristall tuzilishini oddiy kо‘z bilan aniqlasa bо‘ladi.Metalldan biror namuna olib, uning yuzasini yaxshilab jilvirlasak, yirik donachalarni kurishimiz mumkin.Bu donachalar yorug‘lik nurini qaytarish xossasiga ega bо‘lsa, qattiq jism kristall tuzilishga ega ekan degan xulosaga kelish mumkin lekin har qanday qattik jism kristall jism bо‘lavermaydi.16

Kristall jism deb zarrachalarning jismda fazoviy joylashishining ma’lum bir geometrik tartibiga aytiladi.

Odatda bunday joylashish aniq simmetriyaga ega bо‘lish bilan bir qatorda kо‘p qirrali jismni eslatadi.Aslida ana shu qirrali jismni kesilgan joyi (jismning uchi) atomlarning joylashish urnini kо‘rsatadi. Demak, kristallar uchta о‘lchamda joylashgan atomlar tartibi bо‘lib, muvozanat sharoitda tо‘g‘ri simmetriyaga ega bо‘lgan kо‘p kirrali jismdir. Kristall jismda zarrachalarning (atom, ion yoki molekula) uch о‘lcham bо‘yicha doimiy takrorlanishi (kaytarilishi) natijasida kristall panjarada zarrachalarning о‘zaro tortishish va itarilish muvozanatida saklanadi, bunda ichki potensial energiya ana shu muvozanatni saklash uchun kerak bо‘lgan eng kam kiymatga ega bо‘ladi (1.25-rasm).



      1. b)

1.25-rasm. Metallning kristall panjarasi




16 Bijay_Kumar Sharma., Electrical and Electronic Materials Science./ - OpenStaxCNX,/ Indiya – 2014, 12-bet.

Zarrachalarning kristall jismdagi bunday joylashish tartibi yuzlab, minglab kristall panjara davri sifatida kaytarilishi mumkin.

Kristall jismlarda kristall panjaraning turlari atomlarning о‘zaro joylashishiga qarab har xil bо‘ladi.Kristall katakchaning turi koordinatsion son tushunchasi bilan ifodalanadi. Kristall panjarada eng yaqin bir xil masofada turgan atomlar soniga shu kristall panjaraning koordinatsion soni deb ataladi va u harflar bilan belgilanadi. Masalan: oddiy kub katakning koordinatsion soni 6 ga teng bо‘lib K6, markazlashgan kub katakchaniki hisoblanadi.

K8, yoqlari markazlashgan kub katakniki esa K12, atomlari zich joylashgan cheksagonal katakniki G12 va shuningdek oddiy tetragonal katakniki T6 deb belgilanadi. Kub katakchaning о‘lchamlari qiymati atom о‘lchamlari qiymati bilan belgilanadi, bunday ulchov birligi nanometr (nm) deb ataladi.17

1.1-jadval

Ba’zi metallarning polimorf о‘zgarishlari




Element

Elementning polimorf kо‘rinishi

Muvozanat xolatining harorat oralig‘i

Kristall tuzilishi

Fe

α

β


0-911va 1392-1539

K8




911-1392

K12

Co

α β

0-450

G12




450-1480

K12

Si

α β

0-18

K6




18-232

T8

Ti




0-882

G12




882-1660

K8

Mn

α β



0-700

K6




700-1079

K6




1079-1143

T12




1143-1244

K8





17 T.K. Basak. Electrical engineering materials. New Age Intenational, Nil edition. USA, 2009. 21-bet

Birgina kimyoviy elementning sharoitga qarab bir necha elementar kristall panjara turlariga ega bо‘lishi metallardagi polimorfizm yoki allotropik shakl о‘zgarishi deb ataladi.

Metallardagi polimorf о‘zgarish izotermik (harorat о‘zgarmasdan sodir bо‘ladigan) jarayon bо‘lib, u issiklik chiqarish yoki yutish xususiyatiga ega. Boshkacha qilib aytganda polimorf о‘zgarishda qayta kristallanish sodir bо‘ladi.18

Birgina elementning bir necha turdagi kristall panjara kо‘rinishlari polimorf qatorni tashkil qiladi. Elementlarning har xil polimorf shakllari misol tariqasida quyidagi 1.2-jadvalda keltirilgan.

1.2-jadval

Ba’zi metallarning elementlar katakcha о‘lchamlari.




Atom katakchaning turi

Metallar

Elementar panjara qirralari o’lchami, nm (1 nm=10-3sm)

K6

Fe

a=b=s; a=0,28606

K8

Cr

a=b=s; a=0,28788

K12

Ni

a=b=s; a=0,35165

G12

Tiα

a=b=0,2951;s=0,4679; s/a=1,5873




    1. Download 2,85 Mb.

      Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   108




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish