A. X. Sulliyev, I. M. Bedritskiy, O. T. Boltayev

Qattiq jismlarni texnikada tutgan о‘rni

Biz aytib о‘tganimizdek, qattiq jismlar - kristallini mohiyati shundaki atom va boshqa mayda zarrachalarning tartibli va ketma-ket joylashishiga aytiladi, bunga shunday misol kilsa bо‘ladi ya’ni eniga xam bо‘yiga ham bir xil joylashishi kо‘zda tutiladi (1.19-rasm). Bunga yana xuddi teskari bо‘ladigan bog‘lanishi tushunchasidan amorf jismlar tushuniladi ulardan boglanish boshqacha bо‘ladi ya’ni yaqindagi joylashuv saqlanib qolgan uzoqdagi bog‘lanish esa buzilgan bо‘ladi.¹²

1. 
   b)
   

1.19-rasm. Qattiq jism kristallarining joylashishi

Tartibli yoki tartibsiz joylashishi - yuqori molekulasi-polimer metallarda kuzatish mumkin. Agarda yana meteorit haqida gapiradigan bо‘lsak, asosiy aniqlash yо‘llaridan ba’zilari, rentgent strukturasi, ionlar bilan bombardimon qilish,

a) b) c) 1.20-rasm. Qattiq jismlarning energetikada qo’llanilishi

¹² Callister,William D., Materials science and engineering: an introduction, 7th ed.p.cm/ - Printed in the United States of America/ John Wiley & Sons, Inc.- 2007. 8-bet.

yana eng asosiysi begona atomni kirgizish bundan maqsad о‘sha topilma ichida bor moddalar hakida bilishdir (1.20-rasm).

Jismlarda defektlar hosil kilishimiz uchun materialni fizik xususiyatini juda yaxshi bilishimiz kerak bо‘ladi, buni hosil qilishdan asosiy maqsad texnikada turli xildagi har xil material va asbob uskunalarni tayyorlashda qо‘l keladi yana eng asosiysi begona atomni kirgizish bundan maqsad о‘sha topilma ichida bor moddalar hakida bilishdir (1.21-rasm).

Shu yerda yanaqattiq jismlar kristall panjara defektiga, kristall panjarani elektrostatik maydonda buzilishiga aytiladi, sabab har xil begona atomlar, primislar, dislokatsiya, termik va boshkalar misol bо‘ladi.¹³

a) b) c) 1.21-rasm. Materialning fizik xossalari

6.