A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

Quyma  qattiq  qotishmalar.  Quyma  qotishmalar  detal  va  asbob 
sirtiga suyultirib yoki kavsharlab yopishtirishga yaroqli holda diametri
5-10  mm,  uzunligi  200-300  mm  b oigan  chiviqlar  ko‘rinishida 
olinadi.
Metall-keramik  qotishmalar  volfram,  tantal  va  titan  karbidlari 
kukunlarini  kobalt  bilan  birga  pishirib  olinadi.  Sanoatda  bir  karbidli 
volframli  (BK),  ikki  karbidli  titan-volframli  (TK)  va  uch  karbidli 
titan-tantal-volframli  (TTK)  metallokeramik  qotishmalar  ishlab 
chiqariladi.  Quyma  qattiq  qotishmalar.  Suyultirib  yopishtiriladigan 
qattiq  qotishmalaming  uch:  quyma,  zarrador  (stalinit)  va  elektrodbop 
xillari  boiadi.  Tarkibida  volfram  elementining  yo‘qligi  ulaming 
o ‘ziga xos tomoni hisoblanadi.
Sormayt va BK2, BK3  qotishmalari -  stellular, xivichlar va kukun 
ko‘rinishida  tayyorlanadi.  Ular  yangi  yoki  yeyilgan  detallarga  va 
shtamp,  metall  qirqadigan  keskichlar,  tokarlik  dastgohlarining 
markazlari  kabi  asboblarga  suyultirib  yopishtiriladi.  Suyultirib 
yopishtirish  asetilen-kislorodli  alanga  yoki  elektr  yoyi  yordamida 
amalga  oshiriladi.  Sirtiga  qotishma  suyultirib  yopishtiriladigan  detal 
yoki  asboblar  qimmat  turadigan  legirlangan  poiatlarni  tejash 
maqsadida  oddiy  uglerodli  poiatlardan  tayyorlanadi.  Yuqorida  qayd 
qilingan  qotishmalar  p o ia t  detallarga  ham,  cho'yan  detallarga  ham 
suyultirib  yopishtirilaveradi. 
Quyma  qattiq  qotishmalar  bilan 
qoplangan  detal  va  asboblaming  puxtaligi 
1 2
  va  undan  ham  ko‘p 
marta ortadi.
Zarrador  qattiq  qotishmalardan  boim ish  stalinit  ekskavator 
detallari,  parmalash  uskunalarining  yeyilishga  chidamliligini  oshirish
72

---

uchun  stellitlar o‘miga ishlatiladi.  Benardos usulida ko‘mir yoki  grafit 
elektrodlar  bilan  hosil  qilinadigan  elektr  yoyi  yordamida  suyultirib 
yopishtiriladi.  Elektrodbop  qattiq  qotishmalar  zarrador  qotishmalarga 
o'xshash  ishlatiladi.  Ular  diametri  5-6  mm  bo‘lgan,  grafit,  ferroqo- 
tishma,  bor  karbiddan  iborat  maxsus  suvoqli  elektrod  ko‘rinishida 
ishlatiladi.
Suyultirib  yopishtirish  uchun  taklif  qilingan  quyma  qotish- 
malardan  biri  relitdir.  Uning  kimyoviy  tarkibi  quyidagicha  (massasi 
bo‘yicha  %  da):  40  %  C;  91,5  %  W;  3  %  Mo;  1,5  %  Fe.  Uning 
qattiqligi  89  HRS  ga  teng.  Volfram  kamyob  bo‘lganligidan  hozirgi 
vaqtda relit ham qoilaniladi.
73

---