|
Metallokeramik qattiq qotishmalar. Metallokeramik qattiq
qotishmalar asbobsozlik materiallari jumlasiga kiradi, ulardan metall
va qotishmalami kesib ishlashda, shuningdek, bosim bilan ishlashda
(sim kiryalash, shtamplash, kalibrlash va boshqalarda) foydalaniladi.
69
Metallokeramik qattiq qotishmalar xilma-xil keramika materiallarini
ishlashda, burg‘ilash ishlarida va texnikaning bir qator boshqa
sohalarida ham keng ko‘lamda ishlatiladi.
Metallokeramik qattiq qotishmalaming asosiy tarkibiy qismini bir
yoki undan ortiq karbid tashkil etadi. Qattiq qotishmalar tayyorlashda
ishlatiladigan karbidlar qiyin suyuqlanuvchi metallar-volfram, titan va
tantalning uglerod bilan hosil qilgan kimyoviy birikmalari bo‘lib,
nihoyatda qattiq, normal haroratda kislota va ishqorlar ta’siriga juda
chidamli moddalardir.
Volfram karbidi olish uchun volframning mayin kukuni hosil
qilinadi, bu kukunga qurum qo‘shib aralashtiriladi-da, aralashma
elektr pechda H
2
yoki CO muhitida 1350-1400°C gacha qizdiriladi,
natijada volfram karbidi yuzaga keladi.
Volframli qattiq qotishma tayyorlash uchun volfram karbidi
kukuni bilan kobalt kukuni sharli tegirmonda bir sutka chamasi
aralashtiriladi va hosil bo‘lgan aralashma sintetik kauchukning
benzindagi eritmasida qoriladi. Qorishma qurigandan keyin tegishli
shakldagi press qolipda 10-40 kG/mm
2
(100-400 MH/m2) bosim
ostida presslanadi. Presslash natijasida hosil bo‘lgan massa 1400°C
haroratda
2
soat davomida qizdirish yo‘li bilan qovushtiriladi (pishi
riladi). Qizdirish natijasida qotishma 25% gacha kirishib, nihoyatda
qattiq b o iib qoladi. Bunday qattiq qotishmaning strukturasi kobalt
vositasida mustahkam boiangan volfram karbididan iborat boiadi,
binobarin, kobalt elementi volfram karbidi donalarini bir-biriga
bogiovchi material vazifasini o ‘taydi.
Titan-volframli qattiq qotishma ham xuddi yuqoridagi kabi
tartibda tayyorlanadi, ammo farq faqat shundan iboratki, titan-
volframli qotishma presslangandan keyin 1500°C da 1-3 soat
davomida qizdirish y o ii bilan qovushtiriladi (pishiriladi). Titan-
volframli qattiq qotishma tayyorlashda tantal karbidi ham qo‘shilsa,
qotishmaning oksidlanmaslik xossasi, puxtaligi, yeyilishga chidam
liligi va boshqa xossalari ortadi.
Metallokeramik qattiq qotishmalarni kesuvchi asboblar bilan
ishlab boim aydi, shuning uchun ular har xil oicham li va shaklli,
shuningdek, ko‘p qirrali (ko‘p yoqli), old yuzasi yassi va qirindi
chiqaravchi ariqchali plastinalar tarzida tayyorlanib, bu plastinalar
kesuvchi asboblaming kallagiga mexanik usulda yoki kavsharlash
y o ii bilan mahkamlanadi. Mexanik usulda mahkamlanadigan
70
plastinalarda maxsus teshiklar boiadi. Kallakka mahkamlangan bu
plastina asbobning kesuvchi qismi (tig i) boiadi.
Metallokeramik qattiq qotishmalar uch guruhga: bir karbidli
(volframli), ikki karbidli (volfram-titanli), uch karbidli (volfram-titan-
tantalli) qattiq qotishma guruhlariga boiinadi. Birinchi guruhni
volfram karbidi bilan kobaltdan, ikkinchi guruhni titan karbidi,
volfram karbidi bilan kobaltdan, uchinchi guruhni esa titan karbidi,
tantal karbidi, volfram karbidi va kobaltdan iborat qotishmalar tashkil
etadi. Birinchi guruh metallokeramik qattiq qotishmalari BK bilan,
ikkinchi guruh - TK, uchinchi guruh esa TTK bilan belgilanadi.
Metallokeramik qattiq qotishmalaming ishlatilishi:
Cho‘yan, rangli metallar, metallmas materiallar va boshqalami
tozalab yo‘nishda ishlatiladigan keskich va razvyortkalar uchun.
Tozalab va xomaki yo‘nishda ishlatiladigan keskichlar, cho‘yan,
rangli metallar va metallmas materiallami tozaroq va tozalab ishlashda
qoilaniladigan freza, razvyortka va zenkerlar uchun.
Cho‘yanni, rangli metallar va metallmas materiallami xomaki
yo‘nish, randalash, frezalash va parmalashda ishlatiladigan kesuvchi
asboblar uchun; yo‘nilishi qiyin boigan poiatlam i yo‘nishda
ishlatiladigan keskichlar uchun.
Sim kiryalash, cho‘ktirish, teshik ochish asboblari va yengil
sharoitda ishlaydigan shtamp asboblari uchun.
Poiatdan chiviq va quvurlar kiryalashga moijallangan asboblar
uchun.
Uglerodli va legirlangan poiatlam i xomaki va tozalab randa-
lashda, xomaki va shakldor qilib yo‘nishda ishlatiladigan kesuvchi
asboblar uchun.
Uglerodli va legirlangan poiatlam i xomaki yo‘nish, frezalash,
teshikni kengaytirish va xomaki zenkerlashda ishlatiladigan kesuvchi
asboblar uchun.
Poiatlam i yuqori tezlik bilan xomaki va tozalab yo‘nishda
ishlatiladigan keskichlar uchun.
Poiatlam i surish va kesish chuqurligini kichik olib, katta tezliklar
bilan ishlashda qoilaniladigan kesuvchi asboblar uchun.
Qattiq poiatlam i xomaki yo‘nish va randalashda, payvand
choklarga ishlov berishda qoilaniladigan kesuvchi asboblar uchun.
Mayda donali BK
6
M qotishmasi juda qattiq va zich boigan-
ligidan, kesuvchi asbobning chidamliligini 2-3 baravar oshirishga
71
imkon beradi va cho‘yanni hamda ba’zi zanglamas poiatlarni
yo‘nishda ham ishlatiladi. T5K12B qotishmasi qattiq poiatlarni va
boshqa qotishmalarni randalash hamda xomaki y o ‘nishda, payvand
choklarga ishlov berishda, umuman, T5K10, BK
8
kabi juda puxta
qotishmalarni ishlatib boim aydigan boshqa hollarda qoilaniladi.
Ko‘p kobaltli juda puxta va qovushoq BK20, BK25, BK30
qotishmalari va tajribaviy BK15B, BK20B, BK25B qotishmalari
ishlab chiqarishning o ‘zlashtirilganligi katta zarbiy yuklanishlar ostida
ishlaydigan shtamplar tayyorlashda qattiq qotishmalardan keng
koiam da foyaalanishga imkon beradi, qattiq qotishmali shtamplar esa
odatdagi shtamplarga qaraganda ancha chidamli bo iad i va katta
iqtisodiy samara keltiradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
