A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

9.3 -rasnt.  a - bo ‘ylama;  b - ко ‘ndalang; d-qiyshiq;  1-jo ‘valar;
2 - tanavor; 3- opravka.
Prokatlash  stanlarini  quyidagi  asosiy  ko‘rsatkichlariga  qarab, 
guruhlarga  bo‘lish  (tasniflash)  qabul  qilingan,  ya’ni  bunda  ish 
kletining  jo ‘valari  soni,  ishlab  chiqariladigan  mahsulot  xili, 
qafaslarning o‘matilishi hisobga olinadi.
Ish  kletining  jo ‘valari  soniga  ko‘ra  stanlar  ikki  jo ‘vali  reversiz 
(dio),  ikki jo ‘vali  reversli,  uch jo ‘vali  (trio),  to‘r t j o ‘vali  (kvarto)  va 
ko‘p jo ‘valilarga bo‘linadi.
Ishlab  chiqariladigan  mahsulotlar  xiliga  ko‘ra  -   isuvchi,  xomaki 
tayyorlanma  rels-balka,  sort,  sim,  list,  quvur,  g‘ildirak  va  boshqalar 
boiadi.
Ish  kletlarining  joylashuviga  ko‘ra,  bir  kletli,  kletkalari  bir 
chiziqda  joylashgan  pog‘onali,  shaxmat  tartibida  joylashgan,  yarim 
uzluksiz va uzluksiz kabi stanlar boiadi.
Stanlar  reversiv,  ya’ni jo ‘valaming  aylanish  yo‘nalishi  o‘zgartiri- 
ladigan  boiishi  ham  mumkin.  Reversiv  stanlar  metallni  ikki 
yo'nalishda  ham  prokatlashga  imkon  beradi.  Reversiv  standa  bir 
yo'nalishda  prokatlangan  buyumni,  ikkinchi  yo‘nalishda  prokatlash
145

---

uchun  jo ‘valar  orasidagi  tirish  kichraytirilib,  jo ‘valaming  aylanish 
yo'nalishlari teskari tomonga o ‘zgartiriladi.
Yirik  quymalami  prokatlab,  ko‘ndalang  kesimi  140x140  dan 
450x450  mm  gacha bo‘lgan  tayyorlanmalar  (blyumslar)  qolish  uchun 
m oijallangan  stanlar  blyuminglar  deb,  qalinligi  250  mm  gacha  va 
uzunligi  5  m  gacha  bo igan  list  tayyorlanmalar  (slyablar)  prokatlash 
uchun  m oijallangan  stanlar esa  slyabinglar deb  ataladi.  Buyuminglar 
ham, slyabinglar ham reversiv b o iad i.
Stanlarda  prokatlash  tezligi  prokat  turiga,  tayyorlanmaning 
(zagotovkaning)  holatiga  va  boshqa  omillarga  bog‘liq.  Masalan,  sort 
va  list  prokatlash  tezligi  7-15  m/s,  sim  prokatlash  tezligi  25-50  m/s 
bo‘ladi,  sovuqlayin  yupqa  prokatlashda  esa  tezligi  35  m/s  ga yetadi. 
Blyums va slyablaming prokatlash tezligi  7 m/s dan ortmaydi.