A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

6.14-rasm. Kema 
korpusini kontakt 
usulida qoliplash 
sxemasi:
1 -  qolip; 2 -  qop- 
Icmgan smola va shisha 
tola.
H avo
Qavatlar berish vaqtida 
Qotish vaqtida
6.15-rasm.  Qop usulida qoliplash sxemasL 
100

---

Qop  usulida  komponentlami  tayyoriash  va joylashtirish  kontakt 
usulida qoliplashdagi kabi bo‘ladi. Qop, ko‘pincha rezina qop ishlatish 
(6.15-rasm)  bogiovchi  moddalar  bilan  toidirgichlam ing  yaxshiroq 
kontaktda  boiishini,  shuningdek,  buyumning  yaxshiroq tekislanishini 
ta’minlaydi,  qavatlar  hosil  qilishda  (6.15-rasm,  a)  qop  (1)  qolipdan 
tashqarida  boiadi.  Qoliplash  va  qotishtirishda  siqish  plitasi  (2) 
qolipning  yuqori  kesigiga  qattiq  mahkamlanadi,  qolipga  esa  havo 
yoki  bug‘  haydaladi,  havo  yoxud  bug‘  bosimi  ta ’sirida  smola  qotadi 
(6.15-rasm, b).
Polimerlami  ko‘pirtirish  natijasida  hajmiy  ogirligi  kichik  (0,05 
g/sm
3
  gacha)  boigan  katak-katak  konstruksion  material  hosil  boiadi. 
Bu  materiallar  tuzilishi  jihatidan  bir-biriga  tutashmagan,  gaz  bilan 
to ia ,  katak-katak  (ko'pikli)  va  bir-biri  bilan  xuddi  gubkadagidek 
tutashgan g‘ovaklarga ega boiishi mumkin.
Ko‘pirtirish  uchun  fenolaldegid  va  mochevinaaldegid  smolalari, 
polistirol,  polietilen,  polivinilxlorid,  selluloza  atsetati,  shuningdek, 
tabiiy va sun’iy kauchuk ishlatiladi.
Ko‘pirtirilgan  polimerlardan  suzish  vositalari,  issiqlik  va  elektr 
izolatsiyalari,  tovush  so‘ndiruvchi  detallar,  gubkalar  yostiq  uchun, 
mebellami joylash uchun materiallar qilinadi.
Fenoplastlar hosil qilishning bir necha usuli bor. Plastina gaz hosil 
qiluvchilar  (poroforlar)  kiritishdan  iborat  usul  keng  koiam da 
qoilaniladi,  plastikka kiritilgan  poroforlar qizdirilganda  gazlar ajratib 
chiqaradi.
Plastmassalami  payvandlash  usuli  barcha  termoplastlar  uchun 
qoilaniladi.  Plastmassalami  payvandlash  uchun  qizdirilgan  (250-300 
°C  gacha)  havo  ishlatiladi.  Havo  elektr  toki  yoki  gaz  alangasi  bilan, 
yuqori  chastotali  toklar yoki  ultratovush  bilan  qizdiriladi.  Payvandlab 
biriktiriladigan  yuzalar  tozalanadi,  tekislanadi  va  bir-biriga  siqiladi 
(siqish  bosimi  2-3  kG/sm
2
  gacha  boiadi).  Plastmassa  qizdirilganda 
chegara  qatlamdagi  makromolekulalar  plastik  holatga  o ‘tadi, 
harakatchan  b o iib   oladi,  bu  esa  qismlaming  o ‘zaro  singishi  va 
payvandlanishiga olib keladi.
Elektr  o ‘tkazmaslik  xossalari  yuqori  boigan  plastmassalar 
(polietilen,  polipropilen,  poliizobutilen  va polistirol)  yuqori  chastotali 
toklar  bilan  payvandlanmaydi.  Qattiq  polivinilxloridni  (vinilplastni) 
payvandlash  uchun  ishqalash  y o ii  bilan  qizdirish  usulidan,  yumshoq
101

---

polivinilxloridni  (plastikatni)  payvandlash  uchun  esa,  qizdirilgan 
tasma bilan qizdirish usulidan foydalaniladi.