A. X. Rasijlov, K. G. Baxadirov materialshunoslik va konstruksion

Quyma  olish  uchun  suyuq  metall  va  qotishmalarni  tayyorlash. 
M a’lumki,  quymakorlik  sexlarida  quyma  buyumlar  turli  shakllardagi 
qoliplarga suyuq metall va qotishmalar quyish orqali hosil qilinadi. Bu 
maqsadda quymakorlik sexlarida metall va qotishmalarni  suyuqlantirish 
uchun  ishlatiladigan  tegishli  tuzilishdagi  pechlardan  foydalaniladi. 
Qanday  pechlardan  foydalanish  metall  va  qotishmalaming  xiliga 
bog‘liq  boiadi.  Masalan,  cho‘yanni  suyuqlantirish  uchun  asosan  vag- 
rankadan,  po‘lat suyuqlantirish uchun  kichik konvertor,  kichik marten 
pechi,  elektr yoy  pechlari,  induksion  pechlardan,  rangdor  qotishmalar 
suyuqlantirish uchun  esa elektr yoy pechlari,  qarshilik pechlari,  induk­
sion  pechlar  va  boshqalardan  foydalaniladi.  Yuqorida  qayd  qilgani- 
mizdek,  quymakorlik  cho‘yani,  odatda,  vagranka  deb  ataladigan 
pechda  suyuqlantiriladi.  Vagranka  domna pechi  kabi  ishlaydi.  G ilo fi 
p o ia t  taxtalarini  (listiarini)  parchinlash  yoki  payvandlash  y o ii  bilan 
tayyorlanadi.  Ichki  qoplamasi  shamot  glshtidan  teriladi.  Vagran- 
kaning  furmalar  teshigidan  shixta  tushirish  darchasigacha  bo igan 
qismi  shaxta  deb,  furmalar  teshigidan  pastki  qismi  esa  gorn  deb 
ataladi.  Hozirgi  vagrankalaming  bo‘yi  9-10  m  ga,  shaxtasining 
diametri  esa  3  m  gacha  yetadi.  Vagrankalaming  ish  unumi  1  soatda 
suyuqlantirib  olinadigan  cho‘yan  miqdori  bilan  belgilanadi  va  pech- 
ning diametriga qarab 25 tonnagacha suyuq cho‘yan olish mumkin.
Bunday  vagrankada  cho‘yan 
quyidagicha  suyuqlantiriladi. 
Cho‘yan  suyuqlantirishda  shixtaning  metall  qismi  -   quymakorlik 
cho‘yani  korxona  chiqindisi,  mashina  siniqlari  va  ozroq  miqdorda 
temir-tersakdan  iborat  boiadi.  Y oqilgi  sifatida,  asosan,  koks  ishla­
tiladi.  Flyus  sifatida  ohaktosh,  dolomit,  asosli  marten  shlaklari  va 
boshqa  materiallardan  foydalaniladi.  Vagrankaga  koks,  metall  shixta 
va  flyus  maxsus  darcha  orqali  tushiriladi.  Koksning  yonishi  uchun 
zarur  b o ig a n   havo  (ba’zan  kislorod  bilan  boyitilgan  havo)  bosim 
ostida halqasimon  quvurg‘a  va  undan  furmalar orqali  gomga beriladi. 
Hosil b o ig a n  suyuq cho‘yan gomning qiya tubidan maxsus nov orqali
132

---

cho‘michlarga  tushiriladi,  cho‘michlardan  esa  qoliplarga  quyib 
chiqiladi va tegishli shakldagi quyma buyum hosil  qilinadi.
Quymakorlik korxonalarida po‘lat suyuqlantirishda kichik konver-