A. V. Mavlonov

5.3.2. Neft-gaz konlari bag’ridagi harorat
Er ostidagi ma’lum chuqurlikdagi neytral qatlamdan g’tilgach, er bag’riga tusha bergach, uning harorati ortib boradi. Qatlam ma’lum dastlabki haroratga egadir va uni g’sha joyga mansub qonuniyatga asoslanib topish mumkin.

Qatlamning dastlabki harorati aksariyat uning bag’ridagi uglevodorodlarning fazali holatini belgilaydi, qatlam holatidagi suyuqlik va gazlarning qovushqoqligi haroratga bog’liqdir.

Qatlamning termodinamik holati unga er yuzasidan yuborilishi mumkin bg’lgan agentlar haroratiga ham bog’liq bg’lib, ba’zan uni anchaga g’zgartirishi mumkin. Undan tashqari qatlam burg’ulash jarayonida quduq atrofida issiqlik almashinish jarayonlari sodir bg’ladi va uning dastlabki holatiga kelishi uchun ancha muddat kerak bg’ladi.

Qatlam termodinamik rejimining g’zgarishi uyumni qazib chiqarish sharoitlarini g’zgarishiga jiddiy ta’sir etishi mumkin. SHu bilan birga ikkilamchi termik anomaliyalarni hosil qilish yg’li bilan qatlamning kg’p jabhalarini g’rganish imkoni tug’iladi: qazib chiqarish jarayonini kuzatish, quduq va qatlam holatlarini kuzatish shular jumlasidandir. SHu nuqtai nazardan qatlamning issiklik rejimini g’rganish konni qazib chiqarishga tayyorlashda, uning zahiralarini asoslashda va qazib chiqarish jarayonini olib borishda katta ahamiyat kasb etadi.

Qatlamning tabiiy geotermik xususiyatini aniqlash uchun uning haroratini iloji boricha kg’proq quduqdarda uyumni ishlatishga tushirishdan oldin g’lchovlar qilinishi lozim. Har bir quduqda qilingach g’lchov bir-biridan farq qilinishi va dastlabki kg’rsatkichdan boshqacha bg’lishini inobatga olib, bunday ishlarni aksariyat uzoq turib qolgan quduqlarda yoki kuzatuvchi suv quduqlarida olib borish kerak. Albatta burg’ulash va quduqni tsementlash vaqtida sodir bg’lgan harorat g’zgarishlarini inobatga olib, tuzatishlar kiritilishi lozim.

YUqoridan pastga qarab g’zi aniq yozadigan termometrlarda ma’lum oralikda harorat g’lchovlari olib boriladi, undan tashqari quduqda simobli termometrlar bilan ham g’lchov olib boriladi. Ba’zi quduqlarda mavjud bg’lgan zumflarda uning haroratini g’lchash va qatlamning darajasiga keltirish lozim.

Harorat tadqiqotlariga qarab quduqning termogram-malari tuzib chiqiladi. Bunda quduq haroratining yuqoridan pastga qarab g’zgarishi ifoda qilinadi. Ularni geoterma deb ataladi va uning kg’rsatkichlarini kesmaning litologik xususiyatlari bilan bog’lansa, quduqning geologo-geotermik kesmasi hosil bg’ladi. Geoterma chizig’ida har xil issiqlik g’tkazishga qodir bg’lgan stratigrafik yig’indilarni kg’rsatuvchi belgilar ham qg’yilishi maqsadga muvofikdir. SHu kg’rsatkichlarga asoslangan holda geotermik gradient kg’rsatkichini topishimiz mumkin:
G= [(t₂-t₁)] / (I₂-I₁) – 100,
bu erda: t₁, t₂ – I₁ va I₂ chuqurlikdagi harorat kg’rsatkichi.

Lozim bg’lgan hollarda geotermik g’rganishlarning barcha usullari bilan olingan natijalar asosida geotermik kesmalar va geotermik xaritalar tuzilishi mumkin. Ular umumiy maqsad yg’lida qg’shimcha ma’lumotlar beruvchi omil sifatida xizmat qilishi mumkin.