A. V. Mavlonov

3.11. Qatlam sharoitidagi gaz, kondensat va gidratlar
Tabiiy gazlar tg’yingan ugaevodorodlardan, (S_pN_2p+2) aksariyat metan (SN₄) dan iborat bg’lib, uning miqdori 98% ga etadi. Metan bilan birga og’irroq uglevodorodlar va uglevodorod bg’lmagan gazlar (azot, vodorod, karbonat angidrit SO₂, oltingugurt vodorod N₂S) hamda inert gazlardan geliy -Ne, argon -Ar lar uchrab turadi,

Tabiiy gazlar quyidagi guruhlarga bg’linadi;

1. Faqat gaz konlaridan olinadigan va tarkibida og’ir uglevodorodlar bg’lmagan quruq gazlar.

2. Yg’ldosh gazlar. Bunda quruq gazlar bilan birgalikda yog’li gazlar va gazsimon benzin aralash holda bg’ladi.

3. Gidrat uyumlaridagi gazlar.

Gazlarning tarkibiy qismi va ularning xossalari jadvalda berilgan.

Aksariyat konlardagi gazlarning tarkibi butangacha (S₄N₁₀), ba’zan geksangacha (S_bN₁₄) keltiriladi va qolganlari (S₅ va S₇ dan yuqorilari) kg’pincha shartli ravishda qoldiq komponent tariqasida beriladi (1-jadval).

Tarkibida og’ir uglevodorodlar (propan va butan) 75 g/m³ gacha miqdorda bg’lganda ularni shartli ravishda quruq gazlar deb yuritiladi. YOg’li gazlar tarkibida esa ularning miqdori 150 g/m³ va undan ortiq bo’ladi.

SHartli ravishda quruq gaz hisoblangan gazlar tarkibidagi yuqori uglevodorodlar hozirgi kundagi texnika darajasida 5 g/m³ gacha ajratib olinadi.

Gaz aralashmasi massa yoki molyar ko’rinishda ifodalanadi. Gaz aralashmasini bilish uchun uning o’rtacha molekulyar massasini, kg/m³ da o’lchanadigan o’rtacha zichligini yoki havoga nisbatan o’rtacha zichligini bilish lozim bo’ladi.

Tabiiy gazning molekulyar massasi M quyidagicha ifodalanadi:


bu erda: M_i – komponentning molekulyar massasi;

X_i – kompnentining xajmi (birning b¢laklari bilan ifodalanadi).

Real gazlar uchun M=16+20 atrofida b¢ladi. Gazlarning zichligi _g quyidagicha hisoblanadi.
_g=M/V_m=M/24,05,
bu erda: M – standart sharoitdai 1 mol gazning hajmi.

Gazlarning zichligi aksariyat _g=0,71-1,0 kg/m³ atrofida b¢ladi. Aksariyat gazlarning zichligi bosim va haroratga bog’liqdir, shuning uchun undan foydalanishni qulaylashtirish maqsadida amalda gazning havoga _h nisbatan zichligidan foydalaniladi, ya’ni _g.x.= _g /_g, yoki bu standart sharoitida quyidagichadir: _g.x.= _g/1,293 (2-jadval).

Gaz holati tenlamasi tabiiy gazlarning fizik xossalarini aniqlashda ishlatiladi. Bu tenglama orqali gazlarning bosim, harorat va hajmlari orasidagi munosabatlar aniqlanadi.

1-jadval.