A. V. Mavlonov

11.5. Qazib chiqarish tartibini takomillashtirish yoki g’zlashtirish bilan bog’liq bg’lgan tartibga solish usullari
Konining geologik tuzilishini yaxshiroq g’rganilmagan-ligi natijasida uni qazib chiqarish loyihasi tuzilayotganda ba’zi noaniqliklarga yg’l qg’yishi mumkin, natijada qatlamda ma’lum bg’lgan kg’p ma’lumotlar loyihada kg’rsatilganlardan ancha farq qilib qolishi mumkin. Bunday holat qatlamning juda notekis kollektorlik xususiyatlariga ega bg’lganliklari tufayli ham kelib chiqadi va qatlamning ma’lum bir qismi unga ta’sirdan xoli bg’lib qolishi mumkin.

Bunday hollarda qazib chiqarishni boshqarishni takomillashtirish, ayrim hollarda uning asoslarini anchagiia g’zgartirishni talab qiladi.

Bunday ishlarni maxsus ilmiy tekshirish muassasalari bajaradilar. Ular asosan qazib chiqarish jarayonini tahlil qilayotganlarida ana shu kamchiliklarni bartaraf qilishga butun ma’lumot va mahoratlarini yg’llashlari darkor. Agar loyiha avvalgi holatidan keskin g’zgaradigan bg’lsa, unda uning qg’shimcha hujjat sifatida tavsiya etilishi maqsadga muvofiq qazib chiqarish tartibini takomillashtirish choralariga quyida-gilar kiradi:

- ma’lum bir maydonlardagi quduqlar sonini oshirish (qg’shimcha quduqlar hisobiga), ya’ni ularni zichlashtirish;

- ba’zi haydovchi quduqlarni oluvchi quduqlarga yaqinlashtirish ilojini qilish, Bu chora yangi haydovchi quduqlar qazish yoki suv bosgan oluvchi quduqlar haydovchilar safiga g’tkazish bilan amalga oshirilishi mumkin;

- manbali suv bostirish (ochagovoe zavodneniya) usulini tashkil qilish, filtratsion oqim g’zgartirish va davriy suv haydash.

Qazib chiqarishni tartibga solish maqsadida yangi biror muayyan tadbirni qg’llash uchun ob’ektning geologik tuzilishini aniq tasavvur qiluvchi ma’lumotlarga ega bg’lishimiz va qazib chiqarishning hozirgi holatini aniq bilishimiz lozim bg’ladi.

Qazib chiqarish jarayonvda yuqori mahsuldor linza kg’rinishidagi qatlamlarni jalb qilish uchun manbali suv haydash usuli qg’llaniladi, buning uchun haydovchi quqlar sifatida oluvchi quduqlardan foydalanish yoki yangisini qazish taqozo etiladi.

Kam mahsuldor maydonlarni ishga solishda ham manbali, suv haydashni qg’llash maqsadga muvofiqdir. Bunday hollarda haydash bosimini oshirish lozim bg’ladi. Haydovchi quduqlar-ning joylashish g’rni muayyan holatga va suv bostiradigan maydonga qarab belgilanadi. Bunda albatta kollektorning g’tkazuvchanligiga ham e’tibor berish lozim. Aksariyat haydovchi quduqlarni kam g’tkazuvchan qatlamlar chegarasiga qg’yilsa undan manfaat kg’proq bg’ladi.

Haydovchi quduqlardan uzoqroqda joylashgan maydon-larni ish jarayonini oshirish maqsadida haydash bosimini oshirish mumkin. Bundan tashqari oluvchi quduqlar tubidagi bosimni kamaytirish ham ularning ishini jadallashtirishga yordam beradi, uning ustiga maydonchaga bg’lgan quduqlardan olishni biroz kamaytirilsa, g’sha maydonga ta’sir tezroq etib boradi. Lekin bunday holda olinishi mumkin bg’lgan mahsulot miqdori kamayishi mumkin, biroq shu usul bilan suv haydash va yg’ldosh suvlar miqdorini boshqarsa bg’ladi, nihoyat g’shanday maydonlarda qg’shimcha haydovchi quduqlar yordamida qatlamga haydashni tashkil qilish maqsadga muvofqdir. Qg’shimcha quduqlar qazish bilan ma’lum darajada ta’sirsiz qolib ketgan qatlamlarni ishga solish maqsadga muvofiq bg’ladi.

Filtratsion oqimning yg’lini g’zgartirish bilan qazib chiqarish jarayonining samaradorligini oshirsa bg’ladi, bunda ba’zan quduqlar qatorlari g’zgartiriladi, ba’zan esa davriy haydashga g’tiladi. Agar yuqorida kg’rsatganlarimiz natijasida etarli natijaga ega bg’lmasak, quyidagi ishlarni bajarishga tg’g’ri keladi:

- hamma joylarda quduqlar sonini (zichligini) oshirish;

- kg’p qatlamli ob’ektlarni alohida ob’ektlarga bg’lib tashlash;

- suv haydash usulini g’zgartirish;

- haydovchi bosimni keskin orttirish va h.k.