A toshmatov, sh sh. Magzumova

Bemorlarni kompleks
davolashdagi multioilaviy davolash usuli
M ultioilaviy terapiya — bu ruhiyatni shakllantiruvchi usul bo‘lib, 
mohiyati bem or va uning qarindoshlari m a’lumotlar olib, muammolarni 
hal qilishni o 'rg an a d ila r. N atijad a oilaning o ‘ziga b o ‘lgan ishonchi 
yanada ortadi, psixiatriya yordamiga bo‘lgan qaramligi kamayadi.
Multioilaviy terapiya o ‘z ichiga ikki bosqichni oladi: ta ’lim beruvchi 
va muammolarni hal qilish bosqichi. Birinchi bosqichda bem or va uning 
qarindoshlariga ruhiy salomatlik haqidagi turli masalalar bo ‘yicha to ‘liq 
m a’lumot beriladi.
Ikkinchi bosqich ikki yil m obaynida guruh a ’zolari bilan oyiga ikki 
marta uchrashuvni o ‘z ichiga oladi. Bu uchrashuvlardan maqsad, turli 
hayotiy m uam m olarni yechishdir (3 guruh).
III. PSIXIATRIYA YORDAMINI TASHKILLASHTIRISH
Barcha psixonevrologik yordam statsionardan tashqari va psixiatrik 
kasalxonadagi statsionar yordamga bo'linadi. Kasalxonadan tashqari 
yordam psixonevrologik dispanserlar, psixiatrik kasalxonalaming dispanser 
bo'limlari, umumsomatik poliklinikalarda va shifoxonalardagi kabinetlarda 
amalga oshiriladi. Yirik shahar va h ar bir tum anlarda psixonevrologik 
dispanser mavjud. T um an hududlariga shu dispanserning hududiy 
psixiatrlari xizmat ko‘rsatadi. Psixonevrologik dispanserlarga bem orlar 
poliklinika va boshqa muassasa shifokorlari tom onidan yuboriladi. 
Psixonevrologik dispanser faoliyatining asosiy bo ‘limlari quyidagilar 
hisoblanadi:
1. Davolash-profflaktika ishi.
2. Bemorlarga ijtimoiy-huquqiy yordam ko‘rsatish.
9

---

3. 
Aholi o 'rta sid a psixogigiyenik va san itar-oq artu v ishlarini 
tashkillashtirish.
Dispanserda bemorlar kerakli davolash-profilaktika yordamini uy va 
am bulator sharoitda olishlari m um kin. D ispanser ishining oddiy 
poliklinikalar ishidan asosiy farqi, dispanserga murojaat qilgan insonda u 
yoki bu ruhiy kasallik belgilari aniqlansa, uning faol ro‘yxatga olinishidir. 
Hozirgi vaqtda quyidagi dinamik kuzatuv guruhlari ajratiladi:
I guruh — tez-tez gospitalizatsiya qilinuvchi bemorlar guruhi.
II guruh — kasallik qo‘zg‘alishlari va dekompensatsiyalari ambulator 
bartaraf etiladigan bem orlar guruhi.
III guruh — profilaktik davolanishdagi bemorlar guruhi.
IV guruh — kechiktirib bo'lmaydigan ijtimoiy-reabilitatsion tadbirlarga 
muhtoj bem orlar guruhi.
V guruh — epizodik nazoratga va kuzatuvga muhtoj bemorlar guruhi.
Demak, shifokor guruhga bog'liq ravishda tibbiyot hamshirasini
bemorning uyiga jo ‘natishi mumkin. Patronaj hamshiralarining vazifasi 
bem orlar, ularning oilasiga ijtim oiy yordam k o 'rsatish , ularning 
huquqlarini himoyalash, oilaviy m uam molarini hal qilishda, turarjoy 
masalasi yechimida ko‘mak berish, uzluksiz davolashni tashkillashtirishdan 
iborat. Ham shiralar bem orlar bilan ko'proq uchrashib turadi, uning 
qarindoshlari va qo'shnilaridan bemorning holatidagi sezilayotgan barcha 
o'zgarishlar haqida muhim m a’lumotlami oladi. Bu m a’lumotlar bemor 
h o latin i baholash uch u n ju d a m uhim , u la r keyingi davolanish 
masalalarini o'z vaqtida yechishga yordam beradi.
Bemorlarni to'laqonli davolanishi va reabilitatsiyasi uchun shahar 
psixonevrologik dispanserlarida davolash-ishlab chiqarish ustaxonalari va 
kunduzgi statsionarlar tashkil qilinmoqda.
Davolash-ishlab chiqarish ustaxonalari vazifalariga kiradi: bemoiga 
davolovchi ta ’sir maqsadida turli xil m ehnat turlarini qo'llash, uning 
ruhiy va jismoniy tonusini oshirish; tuig'un remissiyalaiga erishish uchun 
qulay sharoitlar yaratish va keyingi ruhiy, ijtimoiy degradatsiyaning 
oldini olish; m ehnatga layoqatlilik darajasi bo'yicha bemorlarni yangi 
kasb egallash maqsadida hunarga o'qitish, ijtimoiy ta’minlash muassasalari 
yoki korxonalarda yangi kasb egallashlariga va m ehnat davosi kursi 
yakunlangandan so'ng, bemoriaming ishga joylashishlariga ko'mak berish.
Kunduzgi statsionaiga kasallikning boslilang'ich davridagi va surunkali 
kasalliklaming xuruji vaqtidagi bemorlar, yanada chuqurroq buzilishlar- 
ning oldini olish maqsadida ijtimoiy xavfsiz bemorlar yotqiziladi.
Statsionar psixiatriya yordami, kasalxonadan tashqaridagi kabi, qat’iy 
hududiy tartibda amalga oshiriladi. Bemorlar ruhiy kasalxonaga hududiy
10

---

psixiatrlar. Tez yordam xizmatining navbatchi psixiatrlari, agar ular 
bo'lmasa, poliklinika shifokorlari yo‘llanmasi bo‘yicha qabul qilinadi. 
Yo‘llanmada bemorning holati, anamnestik ma’lumotlar va taxminiy tashxis 
ko'rsatilishi kerak. Ruhiy bemorning atrofdagilar yoki o ‘ziga nisbatan 
xavfliligi aniq bo‘lganda, sog‘liqni saqlash xodimlari qarindoshlar roziligisiz 
kechiktirib bo ‘lmaydigan psixiatrik yordam tartibida bem orni psixiatrik 
statsionaiga joylashtirish huquqiga ega. Bemorning jamiyat uchun xavfliligi 
kasalxonaga yotqizishga hisoblanadi. U bemor kasalligining quyidagi o ‘zigi 
xos xususiyatlari bilan namoyon bo'ladi: o ‘tkir psixotik holat natijasidagi 
noto‘g‘ri xulq (agressiv harakatlaiga moyil bo‘lgan tajovuzkor harakatlar, 
gallutsinatsiyalar, vasvasa g'oyalar, ruhiy avtomatizm sindromi, ong buzilishi 
sindrom i, patologik impulsivlik, disforiya, sistem alashgan vasvasa 
sindromlari, agar ular bemorning jam iyat uchun xavfli xulqini belgilasa, 
alohida shaxs, muassasa, idoralarga bo ‘lgan noto‘g‘ri tajovuzkor xulqni 
belgilovchi ipoxondrik vasvasa holatlari, suitsidal harakatlar bilan 
kechuvchi depressiv holatlar, umumiy tartibni buzilishiga yoki tajovuzkor 
harakatlargasabab bo'luvchi maniakal yoki gipom aniakal holatlar, psi­
xopatik shaxslardagi o ‘tkir psixotik holatlar, bosh miya organik shikastla- 
nishlaridagi qoldiq asoratli bemoriar va oligofrenlarda kuzatiladigan qo‘zg‘a- 
luvchanlik, agressiya, o ‘z shaxsi va atrofdagilar uchun xavfli harakatlar.
R uh iy b e m o rla r ek spertizasi. R u h iy b u z ilish la r b em o rn in g
jamiyatdagi o ‘m ini o ‘zgartiradi. Q ator hollarda u o ‘z holatini tushunol- 
may, o ‘zining ijtimoiy majburiyatlarini bajara olm ay qoladi, fuqarolik 
huquqlaridan foydalanish imkoniyati va sodir etgan harakatlari uchun 
javobgarlik hissini y o‘qotadi. Ruhiy kasallikning yuzaga kelishi ish 
qobiliyatining yo‘qolishiga olib kelishi m um kin, og‘irroq holatlarda 
bem orlar yordam ga m uhtoj b o ‘lib, o ‘zlarining eng oddiy m aishiy 
ehtiyojlarini ham qondira olmaydilar.
Kasallik jarayonida b o ‘layotgan o ‘zgarishlar natijasida bir qator 
ijtimoiy, huquqiy, ishlab chiqarish va boshqa muam m olar kelib chiqadi.
M ehnat ekspertizasi: m ehnat ekspertizasi masalalarini hal qilish 
shifokorlar maslahat komissiyasi (VKK) shifokorlik m ehnat ekspertizasi 
komissiyasi (VTEK) tom onidan amalga oshiriladi.
Ruhiy buzilishlar faol davolanishga qaramasdan, uzoq cho‘ziluvchan 
yoki qaytmas xarakteiga ega bo‘lsa va kasbiy mehnatni bajarishga to ‘sqinlik 
qilsa, buning natijasida m ehnat qobiliyati turg'un yo'qotilsa, bem orni 
nogironlikga o ‘tkazish to ‘g‘risidagi qaror qabul qilinadi.
I ll 
guruh nogironlariga qism an m ehnat qobiliyatini yo‘qotgan, ish 
kunini qisqartirish bilan m ehnat faoliyati hajm ini kamaytirishga yoki 
kam malakali ishga o ‘tkazishga muhtoj shaxslar kiritiladi. To‘liq, turg'un
11

---

bo'lgan m ehnat qobiliyatini y o ‘qotish II guruh nogironligi kabi 
baholanadi, agar bemor doimiy parvarish yoki kuzatuvga muhtoj bo‘lsa, 
u I guruh nogironi hisoblanadi.
Sud-psixiatriya ekspertizasi: qonunbuzarliklar sodir qilgan ruhiy 
kasallardagi shuurlilik yoki shuursizlik masalalarini hal qiladi. Agar 
tekshiriluvchi shuursiz deb topilsa, unga nisbatan tibbiy xarakterdagi 
choralar (majburiy davolash) qo'llaniladi. Bu choralar uning ruhiy holatini 
yaxshilashga va uning xavfli harakatlarining takrorlanishidan jamiyatni 
himoyalashga yo'naltiriladi. Shunday qilib, tibbiy chora-tadbirlar ijtimoiy 
himoya choralari maqomiga ega bo'ladi.
Fuqarolik jarayonida sud-psixiatriya ekspertizasi aqli rasoligini aniqlash 
uchun tayinlanadi. Ruhiy kasallik yoki aqli pastlik natijasida o'z ishlarini 
yuritishga qodir emas va mulkini boshqara olmaydigan shaxslar aqli zaif 
hisoblanadi. Aqli zaif bemorlarga vasiylar tayinlanadi.
Harbiy-psixiatriya ekspertizasi harbiy xizmatga chaqirilgan fuqaro 
shaxslami va shu xizmat davrida ruhiy faoliyatida o'zgarishlar paydo bo'lgan 
xizmatchilarni harbiy xizmatga yaroqlilik masalalarini hal qiladi.
IV. HA M SHIRA LIK IS H I ASOSLARI
«Har bir ayolning rahm-shafqat hamshirasi sifatida о ‘zini yaxshi
namoyon qilishi to ‘grisid a ko'p asarlaryozilgan vayaratilgan. M en esa
aksincha, shuparvarishlash asoslari deyarli nom a’lum deb o'ylayman*
Florens Naytingeyl (1859).
Yangi hamshiralik ishi — joriy amaliyotning asoslarini o'zgartirishga 
bo'lgan ehtiyoj. Yuqori malakali amaliyotdagi hamshira, bemorning 
ehtiyojlariga javob beruvchi parvarishni rejalashtirish, amalga oshirish va 
baholash uchun yetarli bilim va ko'nikm alarga ega bo'lishi kerak. 
Hamshiraning vazifalari BJSSTning hamshiralik ishi bo'yicha Yevropa 
hududiy byurosi tom onidan belgilanadi.