А. Тешабаев, С. Зайнабидинов, И. Каримов, С. Власов, В. Абдуазимов

 
4.5. Майдон эффектининг частотавий боғланиши 
 
Юқори частотали кучланишлар берилганда “тез” сиртий сатҳлар ва 
ҳажмдаги зоналар орасида заряд ташувчилар алмашинуви юз бериб 
улгурмайди бу ҳолда майдон эффекти ўлчашлари заряд ташувчиларнинг 
сиртий ҳаракатчанлиги ҳақида маълумот беради. Частоталарнинг кенг 
оралиғидаги майдон эффектининг частотавий боғланишини тадқиқлаш 
мазкур сатхларнинг релаксацияси вақтини, шунингдек, намунада заряд 
ташувчиларнинг яшаш вақтини аниқлайди. 
Майдон 
эффекти 
кинетикасини тадқиқлаш яна 
сиртий ҳолатларнинг энергетик 
вазиятини 
ва 
электронлар, 
ковакларни 
ушлаш 
кесими 
ҳақида маълумот беради. 
Тажрибадан “майдон эффекти 
ҳаракатчанлиги” 
нинг 
частотавий 
боғланиши 
хам 
ўрганиб чиқилган.Махсус ишлаб 
чиқилган 
усуллар 
ёрдамида 
майдон 
эффекти 
ҳаракатчанлигининг частотага
боғланиши ўрганилган. Масалан, р-Ge учун бу боғланиш 300 Гц-10МГц 
оралиқда турли газ мухитларда ўтказилган ўлчашлар натижаси (4.9. расмда) 
тасвирланган. Юқори частоталар соҳасида (10МГц чамасида) майдон 
эффекти ҳаракатчанлиги 

мэ 
атроф муҳитга боғлиқмас ва ҳажмдаги асосий 
ташувчилар ҳаракатчанлигига яқин. Бу частоталарда зоналар ва “тез” сатҳлар 
орасида заряд ташувчилар алмашинуви юз бермайди, τ
s
~10
-8 
с. Сиртда 
инверсион қатлам мавжуд бўлганда юқори частоталар соҳасида 

мэ 
ковакларнинг ҳажмдаги ҳаракатчанлигидан 50 % ортиқ. Бирор 

оралиғида 

мэ 
ўзгармас, аммо 

~1/2πτ частоталарда кескин пасаяди ва ҳажмдагининг 
~30 % ни ташкил қилади. 
Сиртда бойиган қатлам мавжуд бўлганида асосий заряд ташувчилар 
сиртга чиқади, 

мэ 
нинг ишораси ўзгармас бўлади. 
Тажрибада кузатилган 

мэ 
нинг частотавий боғланишларини назария 
билан таққослаб, “тез” сиртий сатҳлар параметрларини миқдоран аниқлаш 
мумкин. Аммо, назарияда бир тур сатҳ бор деб фараз қилинган, аслида 
сатҳда бир қанча турли сатҳлар бўлади. Бу тажриба билан назария орасида 
4.9-расм

---

39 
номослик келтириб чиқаради. Бироқ, назария етарлича яхши даражада 
сифатан тажриба маълумотини тавсифлайди. 
Саволлар 
1.
Майдон эффекти қандай ҳодиса? 
2.
Майдон эффекти усули ёрдамида яримўтказгичлар сирти 
энергетик тузилиши қандай ўрганилади? 
3.
Майдон эффекти ўлчамлари орқали сиртий сатҳлар параметрлари 
қандай ўрганилади? 
4.
Майдон эффекти жараёни бориши қандай бўлади? 
5.
Майдон эффектини тажрибада ўрганишни тасвирланг. 
6.
Майдон эффекти электрик кучланиш частотасига қандай 
боғланган?