температурада элементар ячейкада узгаришлар юз беради: у
бир
ук
(с yi
йуналишга тик-'укпар буйлаб тахминан 0.5% к;адар к;исилади.
Барий ва титаннинг барча катионлари
панжарачаси кислород
анионлари панжарачасига нисбатан с ук; буйлаб юкорига ёки
пастга силжийди, бу эса кристалл энергиясини пасайтиради.
Ш у икки панжарачаларнинг Узаро силжиши тахминан 0.1
о
А
га тенг булиб, катта хажмий кугбланиш вужудга келишли-
ги учун етарлидир.
Тетрагонал сегнетоэлектрик
ВаТЮ з
кристаллда
Ps
панжара-
чалар нисбий силжиши йуналишига боглик; равишда,
ё
«юкорига» ёки «пастга» силжийди. Титан (ёки барий) хар бир
иони кристалл панжарасида энергияси энг кичик буладиган
икки
вазиятга эга, уларни энергетик тусик бир-биридан ажра-
тиб туради.
Тс
дан юкори температураларда бу тусик; йук
булади. Турли сегнетоэлектрик модцалар гурухлари учун улар
нинг табиати турлича тушунтирилади, аммо барча тушунти-
ришлар кристалл энергиясининг ионлар вазиятига богланиши
икки минимумли эгри чизик; куринишида булади, дейди.
Ю кррида айтилганидек,
Тс
дан ю кори температураларда
сегнетоэлектрикнинг спонтан
кугбланганлиги йУк булади, ам
мо каттик; жисм жуда катта диэлектрик доимийга эга булади.
Масалан, ВаТЮз дан тайерланган керамикада е то 6000 гача
етади.
Тс
температурадан пастда сегнетоэлектриклар статик
кутбланиши
бош ка
илмий
максадларда
ишлатилади.
Кугбланган сегнетоэлектрикли конденсатор м икрофони талаб-
горлари куп. ВаТЮ 3 ва бошкалар лазер нурини оптик (кувур)
ичак ичида хам, ташкарисида хам модуллаш ва огдириш учун
КУлланилади.
12.6. Сегнетоэлектрик доменлар ва антисегнетоэлектрик
ходисалар
Катта сегнетоэлектрик монокристалл турли йуналишда
кутбланишли доменлар (дипол моментлар бир хил йуналган
со\алар) тупламидан иборат булганлиги сабабли бутун Узи
спонтан кутбланган булишлиги мажбурий эмас. М азкур домен
карама-карши кутбланишли доменлар
билан уралган хол куп
учрайди. Бу холда 180-градусли домен деворлари хакида гапи-
292
рилади. Ташки
Е электр майдон кУйил ганда домен деворлари
кучиш имконига эга булади. Бунда
Ps кутбланиш йуналиши
Е
майдон билан мос тушган ёки деярли мос тушган доменлар
Усади,
Ps кугбланиши карама-карши йуналган доменлар
кискара боради. Сегнетоэлекгрикларнинг доменлардан тузи
лиши муайян даражада ферромагнетикларникига ухшашиб ке-
тади, аммо улар орасида му*им фарк бор: магнит доменлар
О
орасидаги деворлар цалинлиги 750 А (ва
энергия нисбатан
кичик),
сегнетоэлектрик доменлар
орасидаги
деворлар
Калинлиги бир ёки икки атомлараро масофага тенг ва энер
гияси катта зичликка эга.
КУпчйлик сегнетоэлектрик материалларда микроскопик
доменлар тузилиши анча мураккаб булади.
Шундай килиб, сегнетоэлектрик материалларда
Тс Кюри
нук^асидан паст температураларда индукцияланган диполлар-
нинг тартибли жойлашиши вужудга келади, бу эса кристалл
энергиясинк камайтиради. Антисегнетоэлекгрик каттик; жисм
ларда хам
Тс' дан пастда индукцияланган диполлар тартибла-
нади, бу моддалар синфи *ажмий
спонтан кутбланишга эга
эмас, чунки ^ар бир дипол к$?шни диполларга антипараллел
йуналган. Умуман айтганда, кушни занжирчалар (катламлар)
диполлари антипараллел тизилиб, бирор температурадан паст
да занжирчалар диполларининг параллел
йуналганлиги
хрлидагига нисбатан пастрок тула энергия булишлигини
таъминлайди. Натрий ниобати NaN b0
3
ва кУргошин циркона-
ти PbZr0
3
бирикмалар муайян температурадан пастда антисег-
нетоэлектриклардир.
12.7. Диэлектрик йукотншлар
Ё Узгарувчан электр майдон энергиясининг бир кисми ди-
элекгрикни кайта кутблащда иссюдшкка айланади, чунки зар-
раларнинг модцада барча одэакатлари уларга электр майдон
берган энергиянинг кисман исрофи билан борлик булади. Шу
исрофни диэлектрик йукотишлар дейилади. Зарралар ^аракати
Канча катта
булса, диэлектрик йУкотишлар шунча катта
булади. Демак, улар
Ё майдоннинг со такрорийлигига боипщ.
Агар диэлектрик кугбланищца асосий Уривда электронлар ва
ионларнинг кичик силжшшири булса, бу *олда диэлектрикни
гармоник тебрангичлар (осцилляторлар)
тупламидан иборат
293
цеб каралиши ва бу тебрангичлар Узгарувчи
Е майдонда маж-
бурий тебранишлар килади дейилса, агар со тебрангичнинг Шо
хусусий такрорийлигига якин булганда энергия йукотиш энг
катта булади (резонанс). Асосий кугбланиш электронлар сил
жиши билан боглик; булса, бу \олда йУкотишлар оптик такро-
рийликда (~ 10
15
Гц) максимумга эришади, аммо электротех
ник ва радиотехник такрорийликда назарга олмаслик даража-
сида кичик булади. Ионлар силжиши билан аникданадиган
кугбланишда диэлектрик йУкотишлар И*- нурлар со^асида
(10
12
-10
13
Гц) энг катта булади. Ориентацион кугбланишда ди-
элеворик йУкотишлар яна *ам кичик такрорийликларда сези- •
ларяи булади. Юкрри такрорийликларда дипол
моментлар уз
йуналишини майдонга мослаб улгурмайди, йУкотишлар кичик.
Паст такрорийликларда кугбланиш майдон кетидан улгуриб
боради, силжишлар катта, аммо уларнинг вак^и х;ам катта
булганлигидан
диэлектрик
ЙУкотишлар
кичик.
Ташки
Узгарувчи Е(ю) майдоннинг такрорийлиги молекулалар ориен-
трланиши Урнашиши закути ^релаксация вакгага) тенг булса,
диэлектрик йУкотишлар энг хатта булади. Масалан, сувда
кутбланиш асосан ориентацион механизмга эга, awy 10и Гц
чамасида.
Диэлектрик йУкотишлар мивдоран диэлектрик йУкотишлар
бурчаги tg билан аникданади. Бурчак кутбланиш вектори
Do'stlaringiz bilan baham: