A team of politicians

23. Республика даврида Римнинг ташқи сиёсати ва дипломатияси.
Imperiya davrida davlat boshqaruvi butunlay imperator qo‘liga o‘tdi. Respublika davrida davlatning boshqaruv muassasasi hisoblangan Senat mavjud bo‘lib qolaverdi, lekin imperator qoshidagi kengashga aylanib qoldi. Tashqi siyosat va diplomatiya masalalarini boshqarib borish ham shunga muvofiq tarzda o‘zgardi. Imperatorlik davrida tashqi siyosiy masalalar imperatorning (prinsepsning) qaramog‘ida edi. Diplomatiya imperator xizmatchilarining vazifasiga aylanib qoldi. Imperiya davrida elchilar saylanmasdi, balki, barcha amaldorlar kabi, prinseps tomonidan tayinlanardi. Klavdiy davridan boshlab, (milodiy I asr o‘rtalari) elchilik ishlari bilan, imperator kotibi boshchiligidagi, imperatorning shaxsiy devonxonasi shug‘ullanardi. Shu bilan bir qatorda, ushbu devonxona imperiyaning oliy ma’muriy idorasi edi. Ilk respublika davrida Rimning tashqi siyosati Latsiyada o‘z ta’sirini o‘rnatish maqsadida olib borilgan to‘xtovsiz urushlar bilan tavsiflanadi. Etrusklar, gallar, Italiya qabilalari qarshi urushlar O‘rta Italiya hududlarida Rim ta’sirining yoyilishiga olib keldi. Rim, O‘rta Italiyani zabt etib, Janubiy Italiyadagi yunon polislari bilan urushlarni boshladi va ularda muvaffaqiyatga erishdi. Natijada Rim boshchiligida Rim - Italiya konfederatsiyasi barpo etildi. Rim butun Italiyani “divide et impera” - “bo‘lib tashla va hukmronlik qil” shiori ostida boshqargan. Shunday qilib, mil. avv. III asrda Rim o‘sha davrning yirik davlatlaridan biriga aylandi va G‘arbiy O‘rta er dengizi mintaqasida hukmronlik qilish uchun kurashni boshladi. Ushbu yo‘nalishda Rim mil. avv. IX asrda Finikiya koloniyasi negizida asos solingan Karfagen Shimoliy Afrika oligarxik respublikasi bilan to‘qnashdi. Shuni ta’kidlash lozimki, O‘rta er dengizi mintaqasidagi xalqaro munosabatlarni Rim tarixidan ajralmas holda ko‘rib chiqish mumkin. Demak, 100 yilda ortiq davom etgan Puni urushlari boshlandi. Birinchi Puni urushi (mil. avv. 264 - 241 yy.) natijasida Rim dastlabki dengiz orti egaliklarini - Sitsiliya, Sardiniya, Korsikani qo‘lga kiritdi, va ular Rim viloyatlariga aylantirildilar.