A team of politicians

38. Буюк географик кашфиётлар ва уларнинг халқаро муносабатларга таъсири.
XV asr davomida portugaliyaliklar mavrlar bi-lan bo’lgan urush jarayopida va ular bilan olib borgan savdo-sotiq natijasida Afrikaning shimoli-g`arbiy qirg`oqlariga ki-rib bordilar. 1415 yilda Seutaning istilo qilinishi portuga-liyaliklarga Afrikaning g`arbiy qirg`oq sohili bo’ylab janubga tomon siljib borish uchun muhim baza yaratib berdi. XV 2-soragidan boShab G`arbiy Afrikada qirg`oq bo`yi hududlariga portugallar va ispanlarning kirib keliShi boShlandi. 1434-1482 yillar oralig`ida portugallar va isponlar Baxodor orolidagi Kongo daryosigacha bo`lgan barcha hududlarga o`rnaShib oliShdi.
Zangori Missa orollari portugallar tomonidan 1450-62 yillarda qul savdosining 1-markaziga aylantirildi. Ayniqsa 1475 yil G`arbiy Afrika qirg`oqlariga suqulib kirib keliSh kuchaydi.Bunga sabab Lissabonlik savdogar Fernando Gomesning Ankobra va Vol`ta daryolari oralig`idan oltinga boy bo`lgan hududni topib olganligi bo`ldi. Bu hududda yaShovchi fanti qabilasi Afrika xalqlari ichida portugallarning 1-qurboni bo`ldi.
Portugallar Oltin Qirg`oqda 1482 yilda San Xorxeda Mina (Ellina) toSh fortini bunyod qiliShdi. Dastlabki vaqtlarda qul savdosi uncha muxum bo`lmagan, sababi Evropada bunga extiyoSh yo`q edi.
16-asrning oxirlariga qadar Portugaliya G`arbiy Afrikadamavjud bo`lgan yagona davlat edi. Portugallar Senegal va g`ambiya daryolari orqali qit`aning ichiga kirib boriShdi, ular 1534 yilda Mali, 1565 yilda esa Tombukgu hududlariga etib keliShdi. Portugallarning asosiy e`tibori quyi Gvineyaga qaratilgan edi. Ular bu xududni 4 qismga bo`liShdi va ularniana Shu yerda mavjud bo`lgan maxsulotlarning nomi bilan aytiShdi: Ziravorlar qirg`og`i, Fil suyagi qirg`og`i, Oltin qirg`oq, Tutqunlar qirg`og`i. Portugaliyalik savdogarlar asosan Oltin qirg`oq va Fil suyagi qirg`og`ida faolroq xarakat qiliShar edi. Ular Elminadan taShqari Aksim, SHame kabi fortlarni barpo qiliShdi.
Janubiy Nigeriya qirg`oqlari portugaliyaliklarni nixoyatda qiziqtirib qo`ydi. Kuchli yoruba davlatlari portugaliyaliklarini ichkariga kirib boriShga to`sqinlik qiliShgan. Benin davlati portugal maxsulotlari evaziga oz miqdorda ziravor beriShgan. Bu portugallarni 1486 yilda Gvato portida savdo punkti quriShga undadi, lekin bu port 1506 ylda taShlab ketildi, chunki u ko`p foyda bermas edi. Bundan taShqari portugal maxsulotlari beninliklarin qiziqtirmas edi. Fernando Po va San Tome orollariga o`rnaShgan portugallar orollarda plantatsiya xo`jaligini yo`lga qo`yiShdi. Benin Niger va J.Nigeriya bilan bo`lgan uruShlarda asir tuShganlarin portugallarga sotgan. Ular esa qullarni ShakarqamiSh plantatsiyalarida iShlatiShgan va Oltin qirg`oqda sotiShgan. Portugallarning asosiy foyda oliSh Braziliyani kolonizattsiya qiliniShidan boShlandi.
Bu davrda Ispaniya, Angliya, Frantsiya tomonidan egallangan Amerika yerlarida plantatsiya xo`jaligi rivojlangan edi. Qullarga talab kuchli edi. Bu Yevrorpa istilochilari o`rtasida qul savdosini kuchaytirdi. Faqatgina portugallarning o`zi 1530-1600 yillarda 900 ming Afrikalikni Amerikaga olib keldi.
1610 yilda portugaliya monapoliyasi tugatildi. Bunga gollandlarning Vest-Indiya kompaniyasining g`arbiy Afrikadagi fortlarni istilo qiliSh sabab bo`ldi. 17-asr 1-yarmida gollandlar Afrikalilarni ispan koloniyalariga jo`natiSh bo`yicha birinchilikni oliShdi. G`arbiy va Markaziy Afrikdagi Gollandiya, Angiliya, Fransiya, Ispaniya,Daniya, Brendenburg o`rtasida qus savdosidagi monopoliyani qo`lga kiritiSh uchun kuraSh qizib ketdi.