A. Taniyev innovatsion iqtisodiyot darslik

Rivojlanishning dastlabki bosqichlarida innovatsion faoliyatni moliyalashtirish manbalari.

Innovatsion kompaniya rivojlanishining dastlabki bosqichlarida (dastlabki bosqichi, startap, dastlabki bosqich) asosiy moliyalashtirish manbalari orasida o‘zini o‘zi moliyalashtirish, grantlar, universitetlar va texnoparklarning mablag‘lari, shuningdek urug‘ fondlari va biznes farishtalarining mablag‘larini ajratib ko‘rsatish mumkin.
Fuqarolarning shaxsiy jamg‘armalari bu kichik innovatsion firmalarning venchur kapitalini jalb qilmasdan yoki bankdan kredit olmasdan moliyaviy resurslarni sotib olish va ulardan foydalanish orqali moliyalashtirish usulidir. Bunday holatda ichki daromadlarni olish va saqlashga, kelajakdagi xaridorlardan olinadigan avans to‘lovlariga juda bog‘liq bo‘lib qoladi. Tadbirkorlar uchun juda ko‘p afzalliklarga ega bo‘lgan ushbu usul kompaniyani tijorat faoliyatiga o‘tkazish va uni keyinchalik tashqi investorlar tomonidan moliyalashtirishga juda mos. Natijada firma moliyalashtirishdagi bo‘shliqni bartaraf etgan
holda, loyiha tashqi investorlarni tanlash mezonlariga javob bera boshlagan bosqichga erisha oladi.
Qarindoshlar va do‘stlarning mablag‘lari qarzni o‘z kapitaliga aylantirmoqchi bo‘lgan investorlardan farqli o‘laroq, o‘rta muddatli kredit sifatida taqdim etilishi mumkin. Bu holatda afzallik - bu tadbirkorning imkoniyatlarini baholashga qodir bo‘lgan tanishlaringizdan mablag‘larini nisbatan oson va ishonchsiz olish imkoniyati. Ammo ushbu manbadan foydalanganda odamlar o‘zlarini bosib olish va biznesni yuritish bo‘yicha maslahatlar berish huquqini anglaganlarida noxush holatlar paydo bo‘lishi mumkin. Ushbu moliyalashtirish manbasining afzalliklari va kamchiliklari quyidagi jadvalda umumlashtirilgan.

Fools)
1-jadval. 3F bilan moliyalashtirish strategiyasi (Family, Friends,

Kamchiliklar	Foyda
1. Mavjud mablag‘larning oz miqdori.	1. Birlamchi kapital kapitalining eng katta manbai.
2. Kompaniya rivojlanishining keyingi bosqichlarida ushbu manbadan foydalanish deyarli mumkin emas.	2. Kompaniyani tijorat faoliyatiga o‘tkazish va uni keyinchalik tashqi investorlar tomonidan moliyalashtirish uchun sharoit yaratish uchun eng maqbul strategiya.
3. Ichki daromadlarni olish va saqlashga (shaxsiy jamg‘armalar, kredit kartalar, do‘stlaringiz va qarindoshlaringizning mablag‘lari, mol-mulk va shaxsiy bank kreditlari bilan ta'minlangan kreditlar) hamda kelajakda xaridorlardan avans to‘lovlariga yuqori darajada bog‘liqlik.	3. Jamg‘arma mablag‘lari tanqisligini bartaraf etib, loyiha tashqi investorlar tomonidan taqdim etilgan tanlov mezonlariga javob bera boshlagan bosqichga yetishi mumkin.
4. Oilaviy nizolarning yuzaga kelish imkoniyatlari.	4. Pul juda qimmat bo‘lgan ushbu bosqichda tadbirkor har qanday odam bilan kompaniyaning ulushini baham ko‘rishi mumkin.
5. Qarindoshlar va do‘stlar aralashish huquqini his qilishlari	5. Sizga aksiyalarning katta qismiga egalik qilish imkonini beradi, ular

va biznes yuritishda maslahat berishlari mumkin bo‘lgan noxush holatlar	keyingi bosqichlarda qo‘shimcha egalar paydo bo‘lganda foyda keltiradi
6. Sizning mablag‘laringiz uchun eng uzoq muddatli qaytish davri: 5-10 yil ichida	6. Tadbirkorning qobiliyatini baholashga qodir bo‘lgan tanishlaringizdan (qarindoshlaringiz va do‘stlaringiz) pul mablag‘larini nisbatan oson va xavfsiz tarzda olish imkoniyati.

Universitetlar, ilmiy parklar, biznes-inkubatorlar, texnologiyalarni uzatish markazlarining grantlari va mablag‘lari kompaniya rivojlanishining dastlabki bosqichlarida shaxsiy mablag‘laridan keyin ikkinchi jozibador manbani (mablag‘ miqdori va kapital qiymati) tashkil etadi.

Grantlar - kelishilgan muddat ichida aniq maqsadlarga erishish uchun ajratiladigan, qaytarilmaydigan mablag‘lar. Grantlar olishda siz ajratilgan grant innovatsion kompaniya oladigan oddiy daromad kabi soliqqa tortilmasligini oldindan bilishingiz kerak. Soliq kodeksining asosiy qoidasi quyidagicha: har qanday tashkilot tomonidan olingan barcha mablag‘lar daromad solig‘iga tortiladi (2021-yildagi stavkaning 15%). Bunday holatda umumiy qoidalardan istisno bo‘lishi mumkin. O‘zbekiston Respublikasi Soliq kodeksining 304-moddasi. O‘zbekistonning har qanday tashkilotiga, O‘zbekistonning har qanday innovatsion korxonasiga beriladigan maxsus maqsadli grantlar quyidagi to‘rtta shart bajarilsa, daromad solig‘i olinmaydi:

1. 
   ular bepul taqdim etiladi;
   
2. 
   ular O‘zbekiston Respublikasi hukumati tomonidan tasdiqlangan ro‘yxatga kiritilgan jismoniy shaxslar yoki notijorat tashkilotlari tomonidan taqdim etiladi;
   
3. 
   ular ta’lim, san’at, madaniyat, atrof-muhitni muhofaza qilish, ilmiy tadqiqotlar sohasidagi ba’zi dasturlarni hal qilish uchun taqdim etiladi;
   
4. 
   grantlarni taqdim etgan tashkilot ularni oluvchi tomonidan mablag‘larni sarflash uchun ma’lum shartlarni belgilaydi hamda mablag‘larni sarflashning mohiyati va maqsadini tasdiqlovchi hisobotni talab qiladi.
   

Biznes farishtalari - bu rivojlanishning dastlabki bosqichida hech qanday garov talab qilmasdan, o‘z mablag‘larini investitsiyalarni rivojlantiruvchi kompaniyalarga investitsiya qiladigan xususiy investorlardir (jismoniy yoki yuridik shaxslar). Ular asosiy maqsadlarini bir necha yil ichida kompaniyadagi o‘z ulushlarini sotishni, shu bilan birga dastlabki sarmoyadan bir necha baravar ko‘proq daromad olishlarini maqsad qilib qo‘yishgan.
Ko‘pincha biznes farishtalaridan olingan mablag‘ kompaniyaga mahsulotni yoki xizmatni ishlab chiqarishni rivojlantirishga imkon beradi. Shunda venchur moliyalashtirishni jalb qilish yoki rivojlanishning dastlabki bosqichida strategik investorlar bilan muzokaralarni boshlash maqsadga muvofiq bo‘ladi.
Turli xil guruhlar, tarmoqlar va biznes farishtalarining harakatlari xilma-xilligini taxminan uch turga bo‘lish mumkin:

1. 
   Ilm-fan yoki texnologiya biznesida tajribaga ega bo‘ling va nafaqat ularning tajribasi, bilimlari, ishbilarmonlik aloqalari, balki loyihaning muvaffaqiyatga erishish imkoniyatlarini sezilarli darajada oshiradigan mablag‘ sarflang.
   
2. 
   Yirik korporatsiyalar yoki ishbilarmon guruhlarning manfaatlarini himoya qilish. Loyiha muvaffaqiyatli rivojlangan taqdirda, biznesni ularning vakili bo‘lgan kompaniyaga o‘tkazadilar.
   
3. 
   Boshlang‘ich biznes farishtalari. Ular ilmiy ma’lumotga yoki kuchli investitsiya imtiyozlariga ega emaslar. Ularning investitsiyalar hajmi kichik, ammo rivojlanish salohiyati katta.
   

Xatarlarni diversifikatsiya qilish tajriba, bilim va kapitalni birlashtirish uchun biznes farishtalari birlashadi. Biznes farishtalari tashkilotlari odatda individual investorlarga qaraganda ko‘proq resurslarga ega va shunga ko‘ra, yosh va yetuk kompaniyalarni moliyalashtirishda katta rol o‘ynaydi. Bir nechta biznes farishtalari o‘sib borayotgan kompaniyalarga ko‘proq sarmoyalar, shu jumladan bir necha turlarda yordam berishi mumkin. Bunday tashkilotlarning jiddiy ustunligi shundaki, ularning a’zolari o‘zlarining vakolatlarini birlashtirgan holda investitsiya
loyihalarini chuqur hamda aniqroq qarorlar qabul qilishlari mumkin. Bundan tashqari jamoat tashkilotlari bozorda ko‘proq ko‘rinishga ega va shuning uchun qiziqarli loyihalarning katta hajmini jalb qilmoqdalar.

5.