А. Т. Гофуров, Ж. Толипова, С. С

З.Ўқув дастури ҳақида тушунча
Мактабларда ўқитилган ҳар бир ўқув фанининг мазмуни ўқувчилар
билиши лозим бўлган билимлар, ўзлаштириши керак бўлган ўқув
кўникмалар, малакалар йигандисини ифода қилувчи хужжат - ўкув дастури
ҳисобланади, Унда ўкув фанини ўқитшцдан мақсад, вазифалар, ўкувчилар
32
ўзлаштириш керак бўлган билимлар, кўникмалар комгшекси ўз ифодасини
топади.
4.Биология ўқув
дасгурининг
 тузилиши.
Биологая курсининг ўкув дастурини бошида уқтириш хати берилган. Увда
биология курсининг қандай фан экаилиги, у кандай ўкув фанлардан ташкш1
топганлига ана шу ўкув фанлар мазмунвдага ўзгаришлар қисқача баён
этилган. Хусусан ботаника У-У1 синфларда, зоология
 VII
синфда одам ва
унинг саломатлиги VIII синфда, умумий биология ўкув фани 1Х-Х1 синфда
ўкитилиши қайд қилинган.
Биология курсининг ўқитишга оид методик кўрсатмаларда «дарсда ва
синфдан ташқари машғулотларда далиллар, ходисалар билан чехланмай,
асосий ғоялар, тушунчаларнинг ўкувчилар томонқдан пухта ва онгли
ўзлаштирилишига эътиборни қаратиш лозимлиги қайд қилинган. Биология
ўқитишда асосий ғоялар бўлиб «Органик олам эволюцияси», «Тирик табиат
тузилишининг турли даражалари», «Орган тузилиши билан функциясининг
ўзаро боғликлига», «Биологик системаларнинг табиий муҳит билан
боғлиқлига, ўз-ўзини бошқариши», «Назария билан амалиётнинг ўзаро
бокшқлиги» ҳисобланади. Асосий тушунчалар қатори ўкув дастурига
«Эволюцион», «Цитолопж», «Эколопж» тушунчалар киритилган.
Ўкув дастуридан кўзланган яна бир мақсад таълим билан тарбиянинг
уйғунлигини амалга оширишдан иборат. Биология ўқитишда ўқитиладиган
мавзулар мазмуни билан узвий богаик ҳолда, ўқувчиларнинг ахлокий,
ватанпарварлик, эстетик, экологик, гагиеник, иқтисодий ва жинсий
тарбиясига аҳамият бериш лозимлиги таъкидланган.
Ўкув дастурининг методик тавсияларида яна биологиянинг муаммоли
мавзуларини ўқитишда хур фикрлик анъаналарига риоя қилиш лозимлиги, ҳар
бир дунёқарашининг ўзига хос ижобий томонлари, камгчиликлари ўкувчилар
онгига етказилиши кераюшги айтиб ўтилган.
Биологж ўқув мавзуларга ўқувчиларнинг қизиқувчанлигини ошириш учун
табиий-тасвирий, динамик, схематик кўргазмали ва аудио, ввдео воситалардан
таълим бериш жараёнида самарали фойдаланиш ва ўкувчилар фаолиятини
фаоллаштириш ҳамца мустақил билим олишини ташкил зтиш мақсадида
фаоллаштирувчи методларидан замонавий педагогик ва ахборот
технологиялардан кенг фоқцаланиш тавсия этилган.
Ўкув дастурнинг методик тавсияларида назария билан амалиётни боғлаш
учун масалалар ечишга ҳам эътибор қаратилган. Шунингдек ўқувчиларнинг
билимларини, кўникмаларини баҳолашца рейтинг усулвдан фойдаланиш
тўғрисида ҳам маълумот берилган.
Ўқув дастурида ботаника ўкув фани учун 102 соат вақт ажратилганлиги ва
У У-У1 синфда зоология ўкув фанига 68 соат вақт ажратилганлиги ва у
 VII-
синфда ўқитилиши, одам ва унинг саломатлигига 68 соат вақт
ажратаи^анлиги ва у УШ-синфда ўкитилиши ва нихоят, 1Х-Х1 синфларда
умумий биология ўқитилиши таъкидланади.
Ўқув дастурида ҳар бир ўкув фани бўйича ўкитиладиган асосий мавзулар
мазмуии, уларни ўтиш учун керакли жиҳозлар кеятирилган. Ўкув дастурида
ана шу мавзуларнинг кандай дарс типларидан фойланиб ўқитиш кераклиги
Ҳақида ҳам маълумоталр берилган. Бунда оддий дарслардан ташқари кайси
мавзулар бўйича лаборатория машғулотларвда амалий ишлаб экскурсиялар
ташкил этиш кўзда тутилган. Масалан, мактаб ботаника ўкув дастур
бўлимида гулли ўсимликлар билан умумий танишиш, ҳужайра, илдиз, поя,
33

---

барг, ўсимликларнинг вегетатив кўпайиши, гул, мевалар, уруғлар, ўсимлик
яхлит организм, ўсимликларнинг асосий бўлимлари, гулли ўсимликларнинг
асосий оилалари, ўсимликлар қогшами, манзарали ўсимликлар, Ерда
ўсимликлар дунёсининг пайдо бўлиши каби асосий мавзулар ўтилади.
Зоология ўкув фанида эса хайвонот дунёси тўғрисида умумий маълумот,
содда хайвонлар, ковакичлилар, ясси чувалчанглар, юматоқ чувалчанглар,
халкали чувалчангяар, моллюскалар, бўғимоёқпилар, хордали хайвонлар,
тубан хордалилар, баликдар, сувда ва курукда яшовчилар, судралиб
юрувчилар, кушлар, суг эмизувчилар, Ерда хайвонот дунёсининг пайдо
бўлиши ва ривожланиши каби мавзулар ўтилади.
Одам ва унинг саломатлиги ўкув фанида эса кириш, одам организмининг
умумий обзори, таянчхаракатланиш системаси, қон, қоннинг айланиш
системаои, нафас олиш системаси, овқат хазм қилиш системаси, моддалар ва
энергия алмашинуви, айириш системаси - ички секреция безлари, нерв
системаси, олий нерв фаолияти, сезги органлари, одам организмининг
кўпайиши ва ривожланиши, одамнинг пайдо бўлиши каби мавзулар дикқат
марказида бўлади.
Умумий биологая ўкув фанида кириш, органик оламнинг-турли туманлиги,
цигология асослари, ҳаётий жараёнларнинг кимёвий асослари,
организмларнинг кўпайиши ва индивидуал ривожланиши, генетика ва
селекция асослари, генетик инженерия ва биотехнология, эволюцион
таълимот, эволюция далиллари, органик оламнинг пайдо бўлиши ва
ривожлашшш, экология асослари, биосфера ва унинг эволюцияси каби
мавзуларни ўтиш кўзда тутилган.
Ўқув дастури ҳар бир мавзуни ўтиш учун соатлар ажратилган, жиҳозлар,
дарс шакиллари кўрсатилган. Уқитувчиларнинг билими ва педагогик
маҳоратини оширишни мақсад қилиб, ҳар бир ўқув фани сўнгида
. ўқитувчилар учун илмий ва методик адабиётлар рўйхати келтирилган.
Билимни текшириш учун саволлар ва тест топшириклар:
1.Таъпим стандарининг луғавий маъноси нимани бидциради;
2. Биология бўйича умумий ўрта таълим давлат ставдарида ўкувчилар
ўзлаштириши лозим бўлган таълим кандай йўналишларда берилган;
З.Биология ўкув дастурида методик тавсиялар неча банддан иборат;
4.Мактаб биология курси қандай ўқув фанлардан ташкил топган;
Тест топшириклар:
ЬМактаб ботаника ўкув фани учун неча соат вақт ажратилган?
А - 68 В - 102 С - 34 ' Д - 54 Е - 64
2.Мактаб зоология ўкув фани учун неча соат вақт берилган?
(1-топшириқ)
З.Одам ва унинг саломатлиги ўқув фани учун қанча соат вақт кўрсатилган?
(1-топшириқ)
4.Мактаб ботаника ўкув фанида мавзулар тубақцаги изчилликда берилган
А гулли ўсимликлар билан умумий танишиш, ҳужайра, илдиз, поя барг ва
бошкалар
В кириш, ҳужайра, илдиз, барг, поя ва бошқалар
С ҳужайра, илдиз, барг, поя, ўсимликларнинг вегетатив кўпайиши
34
Д гулли ўсимликлар билан умумий танишиш, илдиз, поя, барг, гул ва
бошқалар
Е ҳужайра, илдиз, барг, поя, гул ва бошқалар
8-мавзу.