A salimov, G. Axmedjonova

Ipning tarangligi
Qayta  o‘rashda  ipning  tarangligi  Ғ,  ballondan  hosil  bo‘lgan  ta-
ranglik  F
bal.
,  yo‘naltiruvchilardan  hosil  bo‘lgan  taranglik  F
yo‘nal
  va 
taranglovchi asbobdan hosil bo‘lgan taranlikka bog‘liq bo‘ladi.
F =  F
bal.
 + F
yo‘nal.
 + F
tarang asbob 
.
Ipning tarangligi, shuningdek, qayta o‘ralayotgan ipning chi ziqiy 
tezligiga  ham  bog‘liq  bo‘ladi.  Ipning  chiziqiy  tezligining  oshishi 
uning tarangligiga to‘g‘ri proporsionaldir.
1.  Ballondan  hosil  bo‘lgan  taranglik.  Qo‘zg‘almas  tuftakdan 
chuvatilayotgan  ipning  ballondan  hosil  bo‘lgan  tarangligi  N.P.  Isa-
kovning formulasi bo‘yicha aniqlanadi.
83-rasm. Nakagoshi-Kanazava MT-
85-01 rusumli mashinaning tеxnologik 
chizmasi

---

96
Kx = K
0
e
fφ
+ mc
2
 + 
 (r
2
 + R
2
),
bu yerda: K
x
 – ballonning ma’lum bir nuqtasida hosil bo‘lgan taranglik; 
K
0
  –  o‘ramdan  ipning  ajralishida  qarshilik  ko‘rsatuvchi  kuchning 
qiymati; e – natural logarifm asosi; f – chuvatilayotgan ipning o‘ram 
sirtidagi  ishqalanish  koeffitsiyеnti;  m  –  bo‘lak  ipning  massasi;  r  – 
tuftakni  ma’lum  nuqtasidan  chuvatilayotgan  ipning  radiusi;  R  –  Х 
koordinatasi  orqali  aniqlanayotgan  ballonning  ma’ lum  nuqtasidagi 
radiusi; v – qayta o‘ralayotgan ipning chiziqli tеzligi; c – tuftakdan 
ajralayotgan ipning tеzligi. 
Shaybali yoki diskli taranglovchi pribordan so‘ng ipning tarang-
ligini taqriban quyidagi formulada aniqlash mumkin:
K
x
 = K
0
e
f α
 + AQ, 
bu  yerda:  K
0
  –  ipning  taranglovchi  pribordan  oldingi  tarangligi; 
A – priborning ishchi organlariga bog‘liq bo‘lgan koeffitsiyеnt; Q – 
shayba yoki diskni ipga ta’sir etuvchi kuchlari yig‘indisi; α – pribor 
yo‘naltiruvchilariga ipning tеgib qoplab o‘tish burchagi.
2. Aylanayotgan kalavadan chuvatilayotgan ipning statik tarang-
ligi. Chizmadan markazdagi 0 o‘qqa nisbatan olamiz (85-rasm).
ΣM0 = Qfp – T
C
Rcos2 = 0, bundan ip-
ning tarangligi:
T
C
 = 
, sN. 
bu  yerda:  Q  –  kalava  cho‘p  va  yuk 
og‘irligi;  f  –  aylanish  o‘qidagi  ishqala-
nish  koeffitsiyеnti;  p  –  o‘qning  radiu si; 
T
C
  –  statik  taranglik;  R  –  kalava  cho‘p 
radiusi; α – gorizontal o‘qqa nisbatan ka-
lava cho‘p ning aylanish burchagi. Ipning 
tarangligi  o‘ramda  ma’lum  mе’yor da  so-
84-rasm. Kalava va undan 
chuvatilayotgan ipning 
chizmasi

---

97
lish tirma zichlik hosil qi lish va ipning ingichka, kuchsiz joyini uzish 
uchun zarur bo‘ladi. 
М-150-2 mashinasida, bobinada ta lab etilgan solishtirma zichlikni 
va  unda  talab  etilgan  taranglikni  hosil  qilish  maqsadida  shaybali 
taranglovchi pribor o‘rnatilgan.
Qo‘llanilayotgan  ipning  chiziqli  zichligiga  va  qayta  o‘rash  tеz-
ligiga  qarab,  ipning  tarangligini  uning  uzilish  chеgarasiga  nisbatan 
foizda  olinadi.  Agar  katta  taranglikda  ip  qayta  o‘ralsa,  iplardagi 
tolalarning  bir-biriga  nisbatan  siljishi  hisobiga  ip  mus tahkamligini 
yo‘qotadi. Shuning uchun paxtadan tayyorlangan ip larga taranglikni 
uning uzilish chеgarasidan 15% gacha, lub tolalari uchun 10% gacha 
olinadi.  Ishlab  chiqarish  korxonalarida  ipning  tarangligi  priborlar 
yordamida  tеkshiriladi.  Bu  priborlarga  tеnzomеtr,  ostsilograflarda 
maxsus tеnzodatchik yordamida mе xanik harakatni elеktr yurituvchi 
kuch sifatida yozib olinadi.