A s o s L a r I toshkent irrigatsiya va qishloq xo‘jaligini

Energiya va yoqilg‘i resurslaridan foydalanish muammosi.
Davrimizning yana bir muhim belgilaridan biri jahon iqtisodi- 
yotining sur’atini belgilaydigan energiyani iste’mol qilish ko‘la- 
mi muttasil kengayib borayotganligidir. Agar jahon iqtisodiyoti 
hozirgi sur’atda davom etadigan bo‘lsa, u vaqtda sanoat va xalq 
xo‘jaligining energiyaga bo‘lgan ehtiyoji uchun yaqin yillar ichida 
yiliga 20 mlrd. tonna yoqilg‘i talab qilinadi. Bu ko‘rsatkich 2025- 
yilda 35—40 mlrd., XXI asr oxiriga borib 80—85 mlrd. tonnani 
tashkil etishi taxmin etilmoqda.
Vujudga kelayotgan bu holatdan chiqib ketishning yo‘li esa bit- 
ta, u ham bo‘lsa, yoqilg‘ining organik moddalar (neft, ko‘mir, gaz 
va h.k.)dan olinadigan energiya salmog‘ini kamaytirib, noorga- 
nik yoqilg‘i manbalar (GESlar, AES, shamol elektrostansiyalari, 
Quyosh energiyasi, vodorod, geliy va h.k.)dan olinadigan ener­
giya miqdorini muttasil oshirib borish. Quyosh energiyasi, GES 
va shamol elektrostansiyalari 2025-yilda bu ehtiyojning 60%ini 
qondirishi mumkin.
Yaqin kelajakda rivojlanayotgan mamlakatlarda elektr ener­
giyasi ishlab chiqarishni tez sur’atlar bilan ko‘paytirib borish 
ko‘zda tutilmoqda. Butun jahonda ishlab chiqarilgan elektr 
energiyasining qariyb 34% ana shu mamlakatlar hissasiga to‘g‘ri 
keladi. Elektr energiyasining shu qadar tez sur’atlar bilan ish­
lab chiqarilayotganligi yon atrofdagi tabiiy va ijtimoiy muhitga 
ta’sir etmasdan iloji yo‘q. Masalan, gigant GESlarning qurilishi.
194

---

0 ‘z navbatida ana shu regionning iqlim sharoitiga, yon atrofdagi 
shahar va qishloqlarda xalq xo‘jaligining ko‘pgina tarmoqlariga 
salbiy ta ’sir o'tkazishi (masalan, ekin maydonlarining qisqari- 
shi, mavjud maydonlarning sho‘rlanishi va ishdan chiqishiga olib 
kelishi) mumkin. Atom elektrostansiyalarining chiqindilarini 
bartaraf etishning ekologik xavfsizlik masalalari hozirgi davrning 
yechilishi murakkab muammolariga aylandi. Ayniqsa, 1986-yil 
26-aprel kuni Chernobil AES IV blokining ishdan chiqishi nati­
jasida juda katta miqdordagi radiatsiyaning havoga tarqalishi 
mazkur regionning yashashga mutlaqo yaroqsiz b o lib qolishiga 
sababchi bo‘ldi.
Insoniyat oldida jahon iqtisodini o‘stirish uchun energiyaga 
bo‘lgan ehtiyojni qondirishdan o‘zga chora yo‘q. Biroq bugungi 
kunda elektr energiyasini ishlab chiqarish jarayonida mavjud tabi­
iy muhitga ta’sir darajasini kamaytirgan holda energiyani ko‘proq 
ishlab chiqarish masalasi ko‘ndalang bo‘lib turibdi. Shuning 
uchun ham bu muammoni ijtimoiy taraqqiyotning kelajagini bel- 
gilab beradigan eng muhim omillardan biri sifatida jahonshumul 
ahamiyatga molik muammolar sirasiga kiritilishini hayotning o‘zi 
taqozo etmoqda.