A s daminov, B. S. Salimov

Koksidiyalar  –  Coccidiida  – 
turkumining  eymeriyalar  (Eimeria)  avlodi 
vakillari  barcha  qishloq  xo‘jalik  hayvonlari,  parrandalar  va  qo‘yonlarning  ichak 
epitelial hujaylarida parazitlik qiladi. Ularning rivojlanishi uch bosqichda kechadi: 
shizogoniya, gametogoniya, sporogoniya. 
Odatda  hayvonlar  ozuqalar  va  suv  bilan  koksidiyaning  ootsistasini  yutib 
yuborib  eymeriozga  chalinadi.  Ootsistalarni  topish  uchun    quyonlardan  olingan 
tezak namunasi  stakanda  maydalanib ustiga  to‘yingan tuz  eritmasi solib  tayoqcha 
yordamida  aralashtiriladi  va  bir  necha  minut  tindirilib  qo‘yiladi.  Tindirilgan 
eritmaning  yuzidagi  pardadan  sim  xalqacha  yordamida  namuna  olinib,  buyum 
shishachasida  vaqtinchalik  preparat  tayyorlanadi  va  mikroskopni  kichik 
ob’ektivida parazit tuxumlari - ootsistalar topiladi. Ootsistalar odatda oval shaklida 
bo‘ladi.  Eymeriyalarning  kelgusi  rivojlanishini  kasal  quyonning  ingichka 
ichagidan  tayyorlangan  mikropreparatni  mikroskopning  katta  ob’ektivi  ostida 
kuzatib  o‘rganish  mumkin.  Quyon  ichagiga  tushgan  etilgan  ootsistadan 
sporaziodlar  chiqadi.  Har  bir  ootsistada  8  tadan  sporazoid  etiladi.  Sporazoidlar 
aktiv  ravishda  ichak  epiteliysiga  kirib  oladi  va  u  erda  bir  necha  marta  jinssiz 

---

15 
 
ko‘payadi (shizogoniya). Jinssiz ko‘payish natijasida har bir sporozoiddan 60-80 ta 
merozoidlar  hosil  bo‘ladi.  Merozoidlar  ichak  hujayrasini  bo‘zib  chiqib  yangi 
epiteliy hujayrasiga kirib oladilar. Shunday qilib shizogoniya davri bir necha marta 
takrorlanadi,  so‘ngra  esa  jinssiz  ko‘payish  jinsiy  ko‘payish  (gametogoniya)  bilan 
almashinadi.  
Jinsiy  ko‘payish  jarayonida  merozoidlar  etilmagan  jinsiy  hujayralarga 
(mikro-  va  mikrogametatsitlarga)  aylanadi.  Har  bir  makrogametatsit  etilib 
makrogametaga, mikrogametatsit esa mikrogametaga aylanadi. Shundan so‘nggina 
har  ikki  gameta  qo‘shilib  otalangan  tuxum  hujayra  -  zigotaga,  zigota  esa  po‘sti 
hosil qilib, unga o‘raladi va ootsistaga aylanadi. Ootsista ichak bo‘shlig‘iga tushadi 
va  quyon  ekskrementi    bilan  tashqi  muhitga  chiqadi.  Tashqi  muhitda  ma’lum 
temperature,  namlik  va  kislorod  ta’sirida  ootsistalarda:  dastlab  4  ta  sporablastlar, 
hosil  bo‘ladi,  har  bir  sporablastda  esa  2  ta  dan  sporazoid  paydo  bo‘ladi.  Tashqi 
muhit ta’sirotiga chidamlilik orttirish uchun sporozoitlar maxsus spora hosil qiladi.